تبیین ساخت افعال ساده زبان فارسی و قواعد حاکم بر آن ها با تمرکز بر انواع ریشه و ماده ساز (با رویکرد زبانشناسی)

مهمترین بخش تمام زبان­ های جهان، فعل است (جهانی­ های زبان). فعل در دستگاه تطابق دستوری (تطابق فعل و نهاد...) جایگاهی ویژه­ دارد. زبان موجود زنده اجتماعی است که با تعدادی محدود آواها و نشانه­ های زبانی و قواعددستوری، تعدادی نامحدود جمله، برای انتقال اطلاعات می ­سازد؛ زبان با حفظ کارکرد ارتباطی خود، با تاثیر بر ساختمان آوایی-هجایی واژه (تغییردر کیفیت -کمیت واکه ­ها، همگونی_ناهمگونی همخوان ­ها و اعمال کلیه فرایندهای آوایی) سازه­ های زبانی را مطابق اصل کم­ کوشی زبان، برای تسهیل تلفظ دگرگون­ می­ کند؛ این دگرگونی ­ها گاه ابهاماتی در شناخت درست اجزای سازه زبانی (اینجا فعل) ایجاد ­می­ کند، اما منطقی نیست که با معرفی انواع تکواژ ماضی­ ساز(۸-۱۰عدد) در پی رفع مشکل ظاهری باشیم؛ نگارندگان معتقدند تنهایک تکواژ ماضی­ساز(t/d) داریم که در اثر توالی همنشینی با دیگر واج ها تغییراتی یافته ­است. این گفتار ضمن بررسی تغییرات به علت علمی آنها می ­پردازد. هدف این پژوهش تعیین تکواژ ماضی ­ساز در افعال بظاهر ساده زبان فارسی و علت خلق تکواژهای ماضی­ ساز متعدد و انواع ریشه افعال ساده است؛ به نوعی این گفتار، پاسخگوی پرسش ­های زیر است: تکواژ ماضی­ ساز فارسی کدام است؟ چرا تعدد تکواژهای ماضی­ ساز توجیه علمی ندارد؟ آیا با فرایندهای آوایی می­ توان تغییرات ریشه و ماده­ های ماضی را تبیین کرد؛ چنانکه نیاز به معرفی تکواژهای ماضی ­ساز گوناگون نباشد؟ تکواژهای ماضی­ ساز زبان فارسی{ت(کشت)، د (گسترد)، آد (ایستاد)، ید(خرید)، ست، یست (نگرست، نگریست)، فت(پذیرفت)...} چگونه تبیین وتحلیل ­می­ شوند؟ ساخت افعال موسوم به جعلی چیست؟آیا ستاک ماضی و مضارع یک فعل، ماخوذ از ریشه­ ای واحد است؟ نتایج تحقیق که به شیوه توصیفی–تحلیلی و مطابق روش اسنادی و رویکرد به علم صرف است، نشانگر مراحل شکل­ گیری ساخت واژه فعل است و اینکه قواعد واج ­آرایی ویژه دستگاه فعل، در اینجا بسیار کارا بوده ­­است از آن جمله می توان اشاره کرد: تعدد تکواژ ماضی­ ساز از نظر مبانی زبانشناسی(اصل کم­ کوشی،ضوابط و محدودیت­ های همنشینی واج ­ها، فرآیندهای آوایی...) وجاهت علمی ندارد. تکواژ ماضی ­ساز،صرفاt بازمانده از-ta صفت مفعولی باستان است. در فارسی امروز، افعال موسوم به تبدیلی کاربرد چندانی ندارد؛ زیرا گویشوران ساخت افعال مرکب از همان پایه را بیشتر پسندیده و پذیرفته ­اند.

Keywords:

Verb Analysis , Underlying Structure of Modern Persian Verbs , Morphemes for Stem Formation , Singular Past-Tense Morpheme , توصیف فعل , ژرف ساخت افعال فارسی نو , تکواژ ماده ساز , تکواژ انحصاری ماضی ساز