از خاک زیستی تا افق آگاهی: بازخوانی پدیدارشناسانه داستان آدم(ع) در تلاقی فرگشت و حکمت متعالیه

تنش آشکار میان روایت های دینی آفرینش (با تاکید بر خلقت دفعی) و نظریه تکامل داروین (با محوریت تطور تدریجی)، غالبا ریشه در خلط روش شناختی و زبانی این دو حوزه دارد: یکی با زبان علم به «چگونگی» پدیده ها می پردازد و دیگری با زبان دین به «چرایی» و معنای وجودی آنها. این مقاله، با اتخاذ رویکردی بین رشته ای و تکیه بر چارچوب «عقلانیت معنوی»، در پی آن است تا تعارض ظاهری مذکور را به ویژه در روایت آفرینش آدم (ع)، نه از طریق تقلیل یا انکار، بلکه با ارائه خوانشی همساز و مکمل برطرف سازد. فرضیه محوری پژوهش حاضر این است که شخصیت «آدم» در متون مقدس، نه لزوما نمایانگر نخستین عضو زیست شناختی گونه هومو ساپینس، بلکه نماد نقطه عطفی در تاریخ فرگشت است: لحظه شکوفایی «آگاهی اخلاقی» و طلوع «نفس ناطقه». این فرضیه با تلفیق دو رکن نظری پشتیبانی می شود: از یک سو، با بهره گیری از نظریه «حرکت جوهری» ملاصدرا (با محوریت جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس) و از سوی دیگر، با استناد به یافته های دیرینه شناسی درباره «انقلاب شناختی» (Cognitive Revolution) که حدود 70 هزار سال پیشروی داد. در این سنتز، تکامل زیستی به مثابه فرایندی تدریجی، «طین» یا بستر مادی انسان را آماده کرد تا در لحظه ای سرنوشت ساز (متناظر با «نفخ روح» الهی)، قابلیت های منحصربه فردی همچون آگاهی بازتابی، زبان نمادین و پذیرش «امانت» مسئولیت اخلاقی در آن متجلی شود. بدین ترتیب، این خوانش پیشنهادی، ضمن احترام به شواهد انکارناپذیر زیست شناسی تکاملی، جایگاه متافیزیکی و قدسی انسان را به عنوان «مظهر تجلی حق» محفوظ می دارد و تعارض ظاهری را به گفتگویی سازنده تبدیل می کند.

Keywords:

آدم , تکامل زیستی , حرکت جوهری , انقلاب شناختی , نفخ روح