بررسی کارایی سیستم های آب های سطحی شهر ملکشاهی و ارائه طرح بهسازی کانال ها و آبروهای موجود

پژوهش حاضر با هدف بررسی کارایی سیستم های آب های سطحی شهر ملکشاهی و ارائه طرح بهسازی کانال ها و آبروهای موجود انجام شده است؛ شهری که به دلیل قرارگیری در محدوده ای کوهپایه ای–دامنه ای و برخورداری از شیب های متغیر، همواره در معرض رواناب های شدید، آبشستگی های موضعی و تمرکز سیلاب های ناگهانی قرار دارد. بررسی های میدانی، تحلیل نقشه های توپوگرافی، بازدید از ۲۳ مقطع کانال و آبرو و انجام مصاحبه با کارشناسان شهرداری نشان داد که سیستم فعلی دفع و هدایت آب های سطحی ملکشاهی از نظر ظرفیت هیدرولیکی، پیوستگی مسیر، نگهداشت دوره ای، مقاوت سازه ای و کفایت مقاطع دارای چالش های جدی است. مهم ترین مشکلات موجود شامل رسوب گذاری سنگین در کانال های گل طبیعی و خشتی، فرسایش لبه ها و دیواره های کانال، انسداد دهانه آبروها، نبود شبکه یکپارچه برای انتقال رواناب محله های مرتفع، نفوذ آب به پیاده روها، و محدودیت مقاطع در گذرگاه های شمالی–غربی شهر است. تحلیل رواناب براساس آمار بارش موثر شهر ملکشاهی نشان داد که شدت بارش های کوتاه مدت طی سال های اخیر افزایش قابل توجهی داشته و در برخی رگبارها، دبی لحظه ای رواناب از ظرفیت کانال های موجود بیشتر شده که این امر خطر سرریز، آب گرفتگی معابر و آسیب به زیرساخت های شهری را تشدید کرده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که کارایی عملکردی شبکه موجود کمتر از ۵۵ درصد برآورد می شود و بخش قابل توجهی از کاهش کارایی ناشی از قدیمی بودن سازه ها، عدم هماهنگی مقاطع در طول مسیر، شیب نامنظمی در برخی آبروها، و نداشتن برنامه منظم لایروبی و نگهداشت است. بر اساس ارزیابی های هیدرولیکی و سازه ای، برای ارتقای کارایی سیستم آب های سطحی ملکشاهی، مجموعه ای از راهکارهای بهسازی شامل افزایش ظرفیت مقاطع هلالی و مربعی در نقاط پرتجمع رواناب، اصلاح شیب طولی برخی کانال ها، ایجاد حوضچه های آرامش و رسوب گیر، بهسازی دهانه های ورودی، کف سازی بتنی یا قلوه سنگی در مسیرهای فرسایش پذیر، اصلاح تراز خروجی آبروها، و اتصال شبکه محلات مرتفع به مسیرهای اصلی هدایت پیشنهاد شده است. همچنین تدوین یک طرح جامع مدیریت رواناب شهری با رویکرد تلفیقی—شامل لایروبی منظم، ساخت کانال های جدید در نقاط گلوگاهی، اجرای آبروهای باکیفیت، و طراحی سیستم های پخش سیلاب در پایین دست—برای پیشگیری از بروز خسارت های آتی ضروری است. یافته ها نشان می دهد اجرای طرح بهسازی می تواند کارایی شبکه را به بیش از ۸۰ درصد افزایش دهد، خطر آب گرفتگی را در نقاط بحرانی تا ۶۰–۷۰ درصد کاهش دهد و پایداری جریان های سطحی را بهبود بخشد. پژوهش نتیجه می گیرد که با توجه به شرایط توپوگرافی خاص ملکشاهی، الگوی پیشنهادی بهسازی کانال ها می تواند به عنوان یک مدل بومی و قابل تعمیم برای شهرهای مشابه استان ایلام مورد استفاده قرار گیرد و نقش مهمی در مدیریت پایدار رواناب های سطحی، کاهش خسارت ها و ارتقای کیفیت خدمات شهری ایفا کند.

Keywords:

سیستم آب های سطحی , کانال های شهری , آبروهای ملکشاهی , طرح بهسازی , رواناب شهری , عمران شهری , لایروبی و نگهداشت , تحلیل هیدرولیکی , شهرداری ملکشاهی