طنز، مدرنیته و فرم شعری: مطالعه تطبیقی ایرج میرزا، دهخدا و ملک الشعرای بهار در شعر دوره مشروطه

دوره مشروطه (۱۲۸۵-۱۲۹۰) در ایران، نه تنها یک دگرگونی سیاسی، بلکه یک گسست معرفتی و فرمی در تاریخ ادبیات فارسی محسوب می شود. در این میان، طنز به عنوان زبان نقد و ابزار مدرنیزاسیون، نقشی محوری ایفا کرد. این پژوهش تطبیقی، بر آن است تا با تمرکز بر سه چهره برجسته این دوره – ایرج میرزا، علی اکبر دهخدا و ملک الشعرای بهار – نسبت متغیر میان طنز، بحران مدرنیته و تحولات فرمیک در شعر را بررسی کند. شکاف پژوهشی در مطالعات موجود، فقدان تحلیل های تطبیقی است که به طور همزمان، فرم شعری (مثنوی، نثر شبه شعری، قصیده) و گفتمان های محوری (جنسیت، حوزه عمومی، ملی گرایی) را در کانون توجه قرار دهند. فرضیه اصلی این مقاله این است که: «ایرج با طنز کارناوالی و هنجارشکن، دهخدا با طنز ژورنالیستی و چندصدایی و بهار با طنز و حماسه نئوکلاسیک، سه پاسخ متمایز و متناقض به چالش های مدرنیته ایرانی (به ویژه در بازنمایی زن/بدن زن) ارائه می دهند.» این مطالعه با روش تحلیل گفتمانی و خوانش نزدیک، به بازتعریف نقش هر شاعر در تاریخ نگاری ادبی مشروطه و پیشنهاد دوره بندی جدیدی بر اساس شیوه های متفاوتی از طنز می پردازد.

Keywords:

طنز مشروطه , فرم شعری , مدرنیته ایرانی , گفتمان جنسیت , کارناوال باختینی , حوزه عمومی , ملی گرایی ادبی , گسست غزل