اندیشه اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی

خواجه نصیرالدین طوسی یکی از بزرگترین فیلسوفان اسلامی است که کتابهای اخلاقی متعددی دارد. اخلاق ناصری یکی از مهمترین کتاب های اخلاقی وی است که در آن نظریه اعتدال را محور اصلی نظریه خود قرار داده است. نظریه اعتدال یکی از تقریرهای اصلی اخلاق فضیلت است که به دلیل تناسب با متنون دینی و شرع، مورد اهتمام و توجه فیلسوفان اسلامی بوده است. فیلسوفان اسلامی اغلب به تبع ارسطو بحث خود از اخلاق و فضیلت را با بحث از سعادت آغاز کرده اند و راه رسیدن به سعادت را کسب فضایل اخلاقی دانسته اند. سعادت کمال عقلی و اخلاقی انسان است. اما راه کسب فضایل اخلاقی و کمال عملی رعایت اعتدال در همه امور است. از نظر خواجه انسان با رعایت اعتدال در عملکرد و مقتضای قوای چهارگانه نفس (عقل نظری و عملی، شهوت، غضب) به فضایل چهارگانه اصلی (حکمت، عدالت، عفت و شجاعت) و سپس فضایل فرعی مندرج تحت هر یک نایل می شود. خواجه گرچه در طرح نظریه اخلاقی خود تابع افلاطون، ارسطو، مسکویه، ابن سینا، غزالی و برخی دیگر از فلاسفه است ولی وی نکات ابتکاری متعددی نیز در نظریه اعتدال وارد کرده است که بر فیلسوفان مسلمان پس از خود اثرگذار بوده است. برخی از این نوآوری ها عبارتند از: وارد کردن مفهوم کیفی ردائت در قاعده اعتدال، تقسیم بندی جدید از قوای نفس، برشمردن عدالت به مثابه فضیلت قوه ی عقل عملی.

Keywords:

خواجه نصیرالدین طوسی , اعتدال , افراط , تفریط , ردائت