قلعه سنگی علی آباد؛ معماری و ساختار

بنای کاروانسرای علی آباد که به سبب مصالح سنگی و دیوارهای بلند و قطور خود به قلعه سنگی علی آباد مشهور است در بخش مرکزی استان قم و در پنجاه کیلومتری شمال شرق قم به سمت تهران در مجاورت روستای علی آباد و روستای دیگری که به سبب مجاورت با این بنا به روستای قلعه سنگی شهرت یافته ، واقع گردیده است. در این مقاله تلاش شده است بر اساس بررسی های میدانی نگارندگان و نیز بررسی کتابخانه ای کتب علمی، تاریخی، سفرنامه ها و سایر کتب مرتبط با این بنا به بیان ویژگی های معماری بنا نظیر ساختار پلان، فضاها، ابعاد و کیفیت های آن ها و نیز به مطالعه تکنیک ها و مصالح به کار رفته در ساخت بنا در قالب ویژگی های ساختاری بپردازیم. بر اساس آنچه به دست آمده است می توان گفت ساخت این کاروانسرا به قرون 5 و 6 ق باز می گردد و در نقش منزلگاهی میان قم و ری، به عنوان شهرهای مهم دوره آل بویه و سلجوقی، عمل می نموده است. از جمله خصوصیات معماری این بنا می توان به شکل قلعه مانند، مجموع هفت برج و وجود رواقی در تمایز با ساختار رایج کاروانسرا اشاره کرد.سایر خصوصیات و ویژگی های بنا نظیر وجود حیاطی در مرکزیت بنا، وجود حجره ها در پیرامون حیاط، وجود باره بند و یا همان اصطبل ها در پشت حجره ها، فرم درونگرا و سایر مواردی که به تفضیل در ادامه آمده اند، از جمله خصوصیات دیگر بنا است که در طرح کلی با اکثر کاروانسراها همراهی می نماید.

Keywords:

معماری , کاروانسرا , علی آباد , قم , قرن 5 و 6 ق