به کارگیری رویکردهای نوین برنامه ریزی مشارکتی در طرح های آمایش سرزمین ایران

با واکاوی رویکردهای نظری مرتبط با طرح های برنامه ریزی فضایی، سه دوره قابل تمایز است. دوره نخست، نظام برنامه ریزی به مثابه مجموعه ای متمرکز از نهادهای تصمیم گیری است که تمامی فرایند تصمیم گیری تنها به تعداد اندکی از بازیگران همچون برنامه ریزان، بازار و نهادهای قدرت محدود می شود. همچنین، این برنامه ها در سیاست گذاری های خود ارجحیت بیشتری به مسایل اقتصادی می دهند. در حالی که در دهه 1990، به دنبال بروز مشکلات ناشی از طرح های اولیه، گروهی از برنامه ریزان پدید آمدند که فرایند تصمیم گیری را یک امر جمعی تلقی می کردند، در رویکرد دوم به مشارکت مردمی در قلمروی منطقه ای، به عنوان ابزاری برای غیرمتمرکز کردن فرایند تصمیم گیری توجه شد. اما این طرح ها ابتدا به دلیل، تمایل بیشتر به دستورات دولت مرکزی و دوم، مدنظر قرار ندادن نقش نهادهای محلی در موفقیت طرح های آمایشی، در عمل با مشکل مواجه شدند. به همین خاطر دوره سوم شاهد شکل گیری رویکرد نوینی در فرایند تهیه طرح ها هستیم که در آنها با اتخاد رویکرد شبکه ای برای تصمیمات توسعه ای که عمدتا بر استقرار نظام برنامه ریزی غیر متمرکز، چندسطحی، یکپارچگی و هماهنگی چندبخشی میان فعالیت ها، سازمان ها و سایر بازیگران طرح ها در سطح محلی، مورد نظر قرار گرفت. از این رو به منظور درک، تبیین و کاربست رویکرد نوین، به مرور سیر تحول رویکردهای حاکم بر طرح های فضایی در جهان پرداخته شده و در ادامه آن رهیافت حاکم، نظریه تفسیر کننده و اصول تبیین کننده رویکرد نوین تبیین شده است، همچنین جهت کاربست عملی این اصول در طرح ها، الگوی عملیاتی پیشنهاد شده است. بر این اساس، این مقاله از نوع توسعه ای و بر حسب روش توصیفی و مبتنی بر مطالعه اطلاعات متن پایه است تا با بررسی سیرتحول رویکردهای موجود، به مطالعه ی تطبیقی تجارب طرح های پیاده شده و استخراج رویکردهای نظری جهت ارایه ی رهیافت ، نظریه و اصول معرفتی متناسب برای تهیه طرح های آمایشی در ایران بپردازد.

Keywords:

رویکرد نوین , برنامه ریزی مشارکتی , طرح های آمایش سرزمین , ایران , تجربه جهانی