تحلیل روایی داستان گنبد سرخ از هفت پیکر نظامی بر اساس نظریه کنشی گریماس

یکی از مشهورترین مکتبهای روایت شناسی که در بررسی متون ادبی به کار میرود ساختارگرایی است. این رویکرد در مقام روشی قاعده مند تلاش می کند با تقلیل متن به اجزاء سازنده در روساخت و ژرف ساخت و گره زدن آنها به یکدیگر، به نقطه ای مرکزی در متون دست یابد وازاین طریق، ابهام روایی متون ادبی را بگشاید. ساختارگرایان اصول خود را بر پایه زبانشناسی مطرح میکردند. این امر باعث شد که به دنبال آن روایت نیز که در کنار زبان یکی از مهمترین حوزه های نظریه ادبی مدرن است، شیوه ای برای ترکیب واحدهای زبان و ایجاد ساختارهای بزرگتر گردد وکلیت داستان تابع برخی قواعد مشخص گردد. از نخستین پیشروان نظریه پرداز در این باب، ولادیمیر پراپ و پس از او گریماس است. گریماساز دامنه محدود مطالعات پراپ فراتر رفت و تلاش کرد که به قاعده کلی برای تمام ژانرها و دستور کلی زبان روایت دست یابد. در نظریه او متن دارای زنجیره ای روایی است که از طریق دو کنشگر که ارتباط آنها کنش هایی اساسی را پدید می آورد به تقابل های دوگانه اجازه حضور میدهد. گریماس به دنبال آن است که اثبات کند در هر روایت سه نوع زنجیره مجزا نهفته است. این سه زنجیره که شامل زنجیره اجرایی ،زنجیره پیمانی و زنجیره انفصالی هستند با یکدیگر رابطه علت و معلولی دارند. از شاخص ترین متون روایی که ساختار آن بر اساس نظریه گریماس قابل تحلیل است هفت پیکر نظامی است. از آن میان بخش مرتبط با ساخت کاخ خورنق و پرورش بهرام و سپس در میان روایات هفت گنبد، داستان مرتبط با روز سه شنبه و گنبد سرخ از میان روایات دیگر شاخص تر و الگومندپذیر است. پژوهش حاضر درصدد آن است که با تحلیل سه روایت مذکور بر اساس الگوی کنشی گریماس به ساختار نظام مند این داستان دست یابد. حاصل آنکه این روایت شامل زنجیره های پیمانی، اجرایی وانفصالی است و در ساختارکلی آن به دلیل عدم وجود قرارداد ، وضعیت پریشان حاکم است. سپس فرستنده قرارداد و پیمانی وضع میکند که در نتیجه آن نظم برقرار می گردد و در پایان داستان، به خاطر اقدامات قهرمان، آرامش حاکم میشود.

Keywords:

الگوی کنشی گریماس , گنبد سرخ , بهرام گور , هفت پیکر