ابزار شناخت و ماهیت خداوند در دستگاه فکری عطار و سهروردی

شیخ شهاب الدین یحیی سهروردی، فیلسوف عارف، با حکمتی آمیخته از معرفت نظری و سلوک عملی است. در دستگاه فکری او، عناصری از تفکر ایران باستان، یونان قدیم و فرهنگ اسلامی، قابل رهگیری است. هدف اصلی او، احیای تفکر اشراقی، از طریق بهره گیری از امتیازات سه فرهنگ فوق بود. سهروردی در دو آبشخور فکری- مکتب خسروانی و اندیشه­های اسلامی- با شیخ فریدالدین عطار نیشابوری در یک مسیر قرار می­گیرد. ابزار شناخت و ماهیت خداوند برای هر دو اندیشمند، مساله­ای حیاتی است و در نظریه آنان، سایر معرفت­ها تحت الشعاع معرفت بنیادین مذکور قرار می­گیرد. کلید فهم حکمت اشراق سهروردی، منوط به خودشناسی و معرفت نفس است و معرفت نفس نیز در گرو معرفت حق تعالی و جهان هستی است. بر این اساس، نظام هستی­شناسی خود را منوط بر شناخت نورها می­داند. در مقام فکری او، خداوند، نور حقیقی و مطلق است. نور نزد عطار نیز روح زندگی و چشمه­ی فیاض حیات و جنبش است. امری که بی او قوامی نیست؛ و هیچ بخشی از عالم هستی، خالی از نشانه ی آن نیست. هر دو متفکر، مانند سایر اندیشمندان شرقی، ابزارهای حسی و عقلی را برای شناخت حق، ناکافی می دانند و راه وصول به معرفت حق را از طریق کشف و شهود، اصیل ترین شیوه می دانند. در این مقاله، دیدگاه سهروردی و عطار به صورت سنجشی مورد بررسی قرار گرفته است.

Keywords:

ادبیات عرفانی , معرفت حق تعالی , نظریه­ اصالت نور , سهروردی , عطارنیشابوری