الزامات اشتغال پذیری

خلاصه سخنرانی مهندس دهبیدی پور،

دبیر همایش راهکارهای مهارت افزایی و اشتغال پذیری دانشجویان (18 آذرماه 404-دانشگاه صنعتی شریف)

سه شنبه هفته پیش در همایش راهکارهای مهارت افزایی و اشتغال پذیری دانشجویان در دانشگاه شریف شرکت کردم. رویدادی دو سه ساعته که موضوع اصلی آن بررسی مشکلات استخدام و شغل یابی فارغ التحصیلان دانشگاه ها بود. بعد از خوشامدگویی دکتر تجریشی، رئیس دانشگاه شریف، مجید دهبیدی پور به شرح فعالیت های انجام شده اخیر در زمینه مشکلات و معضلات مسیر شغلی بعد از فارغ التحصیلی دانشجویان و ارائه مدل ها و راهکارهای پیشنهادی پرداخت که در این جا خلاصه آن را مطالعه می کنید:

 

شاخص های اشتغال پذیری در رتبه بندی سال ۲۰۲۶

شاخص employability دانشگاه ها: ده دانشگاه اول در این لیست، علاوه بر سایر حوزه ها، در حوزه اشتغال پذیری نیز عملکرد بالایی دارند. اما تا رتبه دویست و پنجاه هیچ دانشگاهی از ایران در این لیست حضور ندارد!

دلایل عبارتند از اینکه:

- داده ها به درستی وارد سیستم های ارزیابی نمی شود.

- فارغ التحصیلان ما شاید ارتباط مناسبی با سازمان هایی که این رتبه بندی ها را انجام می دهند، نداشته باشند.

- برخی از این شاخص ها از طریق بازخورد کارفرمایان جمع آوری می شود، و دانشگاه های ما ارتباط خوبی با این کارفرمایان ندارند.

چه مشکلاتی برای استخدام فارغ التحصیلان دانشگاهی در کشور وجود دارد؟ جدا از مسائل اقتصادی و عدم ثبات در بازار کار، چهار مشکل اصلی در این حوزه در طی بیست سال گذشته (در کل دنیا) شناسایی شده است. این مشکلات عبارتند از:

1. عدم انتخاب رشته های مناسب

۲. عدم تطابق آموزش های دانشگاه با مهارت های مورد نیاز بازار کار

۳. تاثیرات منفی کرونا

4. رقابت شدید و مازاد فارغ التحصیلان: نرخ بیکاری در میان فارغ التحصیلان دانشگاه ها به طور قابل توجهی بیشتر از نرخ بیکاری کلی جامعه است. در ایران، نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی تقریبا یک و نیم برابر نرخ بیکاری در سطح کشور است.

این مشکلات ما را به سوال بزرگی می رساند: آیا ما می توانیم کاری انجام دهیم یا باید تسلیم شویم؟

برای پاسخ به این سوال، از مردادماه گذشته و با حمایت معاونت علمی و همکاری دانشگاه ها، تیمی تشکیل دادیم تا بررسی کنیم که در دنیا چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است و آن هایی که در شاخص اشتغال پذیری عملکرد بهتری دارند، چه اقداماتی انجام داده اند. هدف ما این است که از تجربیات این دانشگاه ها و سازمان ها یاد بگیریم و از آن ها الگو بگیریم.

اولین قدم این بود که نقشه اشتغال پذیری ایران را شبیه سازی کنیم. بررسی کردیم استارتاپ ها و پلتفرم های مختلفی که در ایران در زمینه اشتغال پذیری و توانمندسازی افراد فعالیت می کنند، در چهار دسته قرار می گیرند:

· استارتاپ هایی مانند دیوار و ایران تلنت

· پلتفرم های آموزش آنلاین

· مشاوره های شغلی

· پلتفرم های فریلنس و دورکاری

نقشه ایران را با نقشه مشابه جهانی آن مقایسه کردیم. بررسی کردیم که هر یک از این استارتاپ های مشابه در دنیا در چه زمینه ای فعالیت می کنند، مدل کسب وکارشان چیست، چگونه درآمد دارند و چه مخاطبانی را هدف قرار داده اند. به این ترتیب، همزمان با شبیه سازی وضعیت ایران، توانستیم عملکرد این استارتاپ ها و پلتفرم ها را ارزیابی کنیم و نقاط قوت و ضعف آن ها را شناسایی کنیم.

این فرآیند نشان می دهد که اشتغال پذیری در ایران به صورت نامتوازن پیش می رود و استارتاپ ها بیشتر بر روی حوزه هایی تمرکز کرده اند که راحت تر و سریع تر به نتیجه می رسند (مثل حوزه آموزش) و سراغ آن میوه پایین درخت که کار سخت تری است، نرفته اند.

نکته دوم این است که در کشور ما، هم اکنون استارتاپ هایی وجود دارند که ظرفیت کارشان بسیار بالاست و توانمندی های فراوانی دارند، اما تنها یک دهم از آنچه که می توانند انجام دهند، خدمات ارائه می دهند.

موضوع سوم این است که حوزه منابع انسانی (HR) و سرمایه گذاری در فناوری های مربوط به منابع انسانی، به شدت در حال رشد و ترند شدن است. نقشه ای که اشاره کردم، مربوط به کشورهای دیگر است. اگر آن را بررسی کنیم، بیش از پنجاه درصد این نقشه مربوط به سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ است. این نشان دهنده رشد قابل توجه سرمایه گذاری در حوزه منابع انسانی در سطح جهانی است.

خب، این کار اول ما بود. [متاسفانه موفق نشدم اسلایدها و تصاویر را دریافت کنم.]

در گام دوم، به بررسی نهادهای مالی فعال در زمینه اشتغال پذیری پرداختیم. تعداد این نهادها در دنیا، ۲۳ مورد بود که اطلاعات مربوط به هرکدام را جمع آوری کردیم. اینکه هر نهاد چه کارهایی انجام می دهد، چقدر سرمایه در اختیار دارد، در چه زمینه هایی سرمایه گذاری می کند، تعداد سرمایه گذاری ها و تمرکز جغرافیایی آنها چیست. این اطلاعات را برای این ۲۳ نهاد جمع آوری کرده ایم.

حاصل این بررسی ها را می توان در چند نکته خلاصه کرد:

1- نهادهای مالی فعال در حوزه اشتغال پذیری، تمرکز بیشتری بر بخش خصوصی دارند. این نشان می دهد که در این بخش، در حال حاضر سرمایه گذاری و درآمد وجود دارد.

2- این نهادها از حمایت های حاکمیتی برخوردارند. این حمایت ها هم در سطح ملی و هم در سطح محلی به آنها کمک می کند تا تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند.

3- این نهادها معمولا به صورت چندمنبعی عمل می کنند، یعنی این مسائل به اندازه ای وسیع و پرچالش هستند که یک نفر به تنهایی نمی تواند آن ها را مدیریت کند.

4- این نهادها به صورت غیرمستقیم تاثیر زیادی بر رشد افراد دارند. منظور از غیرمستقیم این است که این نهادها نمی روند به فردی پول بدهند تا او یک استارتاپ راه اندازی کند. در عوض، آنها از طریق حمایت های غیرمستقیم مانند ایجاد پلتفرم ها و فضاهایی مانند "کوئرا" یا "جاب ویژن"، به افراد کمک می کنند که به اشتغال و توسعه فردی خود دست یابند.

5- در سال های اخیر، مهارت های دیجیتال به شدت در این حوزه ها پررنگ شده است.

این کار دوم ما بود.

همچنین، در مطالعه ای دیگر، ۵۳ نهاد در دنیا شامل دانشگاه ها، مراکز مشاوره شغلی و مراکز توسعه حرفه ای را بررسی کردیم. نتایج این مطالعه بیشتر به دانشگاه ها مربوط می شود، به ویژه آنهایی که در شاخص اشتغال پذیری رتبه بالایی دارند.

در تمامی این مراکز شغلی، سه موضوع به طور مشترک مشاهده می شود:

1. ارائه خدمات فردمحور مانند مشاوره شغلی، کوچینگ، منتورینگ و تست های خودشناسی.

2. برگزاری برنامه های گروهی و آموزشی مانند کارگاه ها و دوره های مهارتی، آموزش مهارت های نرم و ارتباط با صنعت و فضای کاری، مثل برگزاری نمایشگاه های شغلی و ارائه فرصت های شغلی.

3. این مراکز معمولا خدماتی مرتبط با فضای کاری و صنعت ارائه می دهند.

این سه موضوع، مشترکات اصلی در تمامی مراکز شغلی دانشگاه ها هستند. البته اگر مناطق مختلف مانند اقیانوسیه و آمریکای شمالی را مقایسه کنید، تفاوت هایی در نحوه ارائه این خدمات مشاهده خواهید کرد.

درس هایی که از مدارس شغلی و مراکز اشتغال گرفتیم، به شرح زیر است:

1- توسعه مهارت های شغلی، وظیفه اصلی دانشگاه هاست.دانشگاه ها نباید به خود ببالند که این کار را برای دانشجویان انجام می دهند. این یک وظیفه بنیادین دانشگاه هاست، همانطور که آموزش و پژوهش وظیفه آنهاست، ارتقای مهارت های شغلی نیز بخشی از این مسئولیت است.

2- تمامی دانشگاه های مورد بررسی در این تحقیق، ساختار مشخصی برای انجام این وظایف دارند. در هر دانشگاه، یک واحد یا مرکز خاص به صورت ویژه مسئول این امور است.

کار چهارمی که انجام دادیم این بود که به سراغ دویست نفر از کارآفرینان موفق رفتیم و از آنها پرسیدیم که به عنوان کسانی که روزگاری دانشجو بودند، برای دانشجویان امروز چه توصیه هایی دارند. این دویست نفر توصیه هایی داشتند که ما آنها را جمع بندی کردیم و توصیه های پرتکرار این گونه بود:

اولین توصیه این بود که یادگیری مداوم و خودآموزی داشته باشید. دانشگاه بسیار خوب است و بسیاری از چیزهای مفید به شما می آموزد، اما خودتان هم باید به فکر خودتان باشید و برای یادگیری به دنبال منابع دیگر بروید. دومین توصیه این بود که علاوه بر مهارت های سخت، مهارت های نرم را هم بیاموزید. موضوع سوم این بود که حتما تجربه واقعی کار و انجام پروژه داشته باشید. چهارمین توصیه این بود که تا حد امکان شبکه سازی کنید. دوره دانشجویی فرصت مناسبی برای تقویت شبکه ارتباطی شماست. توصیه آخر مربوط به خودآگاهی بود. از همین دانشجویان قدیمی پرسیدیم که اگر به بیست سالگی خود برمی گشتید، چه کاری می کردید. پاسخ های پرتکرار شامل این بود که زودتر وارد بازار کار می شدم.

توصیه به دانشجویان

تقاضای من از دانشجویان عزیز این است که مسیر مرسوم را دنبال نکنید. به این معنا که فقط لیسانس بگیرید و سپس فوق لیسانس بگیرید. ببینید، آنهایی که الان موفق شده اند، خیلی زودتر از شما وارد بازار کار شده اند. به محض اینکه احساس کردید می توانید کاری انجام دهید، سریع وارد میدان شوید. این که همیشه منتظر شرایط ایده آل باشید، خیلی وقت ها مانع پیشرفت می شود. به خصوص برای افرادی که کمال گرا هستند، مانند دانشجویان شریف، باید این نکته را مد نظر داشته باشید که مسیر موفقیت به هیچ وجه صاف و بی عیب و نقص نیست. بنابراین، از خودتان انتظار نداشته باشید که همه چیز همیشه طبق برنامه ریزی شما پیش برود.

کار پنجم ما این بود که چندین رویداد هم اندیشی برگزار کردیم. به سراغ افراد مختلف رفتیم و برنامه های متنوعی برگزار کردیم. یکی از این برنامه ها در مورد نهادهای مالی فعال در حوزه اشتغال پذیری بود که قبلا اشاره کردم. این رویدادها را به صورت خاص با شرکت های مستقر در پارک ها و نواحی نوآوری برگزار کردیم. نشست های هم اندیشی و هم فکری با استارتاپ های موفقی که در حوزه اشتغال پذیری فعال هستند، برگزار کردیم. این هم نتیجه کارهایی بود که از مرداد پارسال تاکنون انجام دادیم.

حالا سوال این است که برای بهبود اشتغال پذیری باید چه کاری انجام دهیم؟

نتایج این کارها را می توانم در چهار یا پنج دسته خلاصه کنم. خیلی سریع عرض می کنم که توصیه ام به دانشجویان عزیز این است که:

اولین توصیه ام این است که تا جایی که می توانید در معرض قرار بگیرید. یعنی خودتان را در موقعیت هایی قرار دهید که یاد بگیرید و از تجربه های مختلف استفاده کنید. مثلا اگر ایونت یا همایشی در حال برگزاری است، حتی اگر به دانشگاه شما مربوط نباشد، شرکت کنید. محدود به دانشکده یا دانشگاه خودتان نباشید. به دانشگاه های دیگر هم سر بزنید. حتی در جامعه، در تاکسی، مترو و هر جا که امکان دارد، خودتان را در معرض قرار دهید. این کار بسیار موثر است. در دوره دانشجویی باید از این فرصت ها استفاده کنید.

نکته دوم این است که کارهای تشکیلاتی را جدی بگیرید. خواهش من از دانشجویان عزیز این است که به کار تشکیلاتی و فوق برنامه توجه ویژه داشته باشند. اگر قصد دارید در آینده در فعالیت های سیاسی شرکت کنید، ابتدا کار تشکیلاتی را تجربه کنید. این به شما کمک می کند تا مهارت های مدیریتی و سازماندهی را در عمل یاد بگیرید. اگر بخواهید در زمینه کار فرهنگی اجتماعی فعالیت کنید، باید وارد فضای فوق برنامه شوید. برای روشن تر شدن مطلب، مثالی می زنم. به عنوان یک مشاهده، می توانم بگویم که تعداد زیادی از کارآفرین هایی که اکنون در شرکت های معتبر مثل شرکت های شریف فعالیت می کنند، وقتی به دوران دانشجویی آن ها نگاه می کنیم، متوجه می شویم که بسیاری از آن ها در گروه های مختلف دانشجویی و فوق برنامه، از جمله گروه کوه نوردی دانشگاه، فعال بوده اند.

نکته دوم این است که باید یادگیرنده باشید. سازمان ها به دنبال افرادی هستند که یادگیرنده باشند. یعنی مسئله ای به آن ها می دهید، سریع آن را حل می کنند و به دنبال حل مسئله بعدی می روند. بنابراین، مهارت حل مسئله و تقویت روحیه یادگیری در خود را حتما تقویت کنید.

نکته سوم: شخصیت کاری خود را بسازید. این که چطور می توانید فردی قابل اعتماد باشید؟ چگونه می توانند روی حرف شما حساب کنند؟ چگونه باید صحبت کنید و چگونه مناظره کنید؟ شخصیت کاری خود را در دوران دانشجویی بسازید.

این نکات اولین توصیه ها برای دانشجویانی است که به دانشگاه آمده اند.

نکاتی که دانشگاه ها باید مدنظر قرار دهند:

در دانشگاه ها نیز باید مهارت هایی که به اشتغال پذیری کمک می کند، تقویت شود. ایجاد مراکز و نهادهایی که به توسعه مهارت های شغلی کمک می کنند، باید جزو ماموریت های کلیدی دانشگاه هاباشد.

موضوع بعدی در رابطه با شاخص های اشتغال پذیری دانشگاه ها این است که باید برنامه های درسی به طور منظم به روز رسانی شوند. اخذ بازخورد از کارفرمایان باید در برنامه های دانشگاه ها قرار بگیرد. در این باره، صحبت آقای دکتر تجریشی هم بسیار مهم بود. تمام دانشگاه های معتبر دنیا این کار را انجام می دهند. آقای دکتر عالیخانی، رئیس سابق دانشگاه تهران، در این باره می گوید: در بازدیدی که از دانشگاه ام آی تی داشتیم رئیس دانشگاه گفت وقتی می خواستیم دانشکده مدیریت و اقتصاد (Sloan) را ایجاد کنیم، از صنایع مختلف بازخورد گرفتیم و بر اساس آن پرسشنامه، دانشکده را طراحی کردیم.» این مسئله نشان می دهد که دریافت بازخورد از کارفرمایان در طراحی و بهبود برنامه های دانشگاه ها بسیار حیاتی است. همچنین، پیشنهاد می کنم که در دانشگاه ها مدیران منابع انسانی شرکت های بزرگ را به عنوان میزبان دعوت کنیم. چراکه این افراد بعد از فارغ التحصیلی، با فارغ التحصیلان دانشگاه ها سر و کار دارند و بازخوردهای آن ها برای ما بسیار ارزشمند خواهد بود.

توصیه به مدیران منابع انسانی شرکت های بزرگ:

در این راستا، دو توصیه به مدیران منابع انسانی دارم: اولین توصیه ام این است که ماهیانه پنج ساعت از وقت خود را به دانشگاه اختصاص دهید. این کار به نفع خود شما خواهد بود. مشابه این است که وقتی در پایین رودخانه نشسته اید، به بالا نگاه کنید و بدانید که همه چیز از آن جا آغاز می شود. بنابراین، در صورت امکان، به دانشگاه ها سر بزنید و ارتباط برقرار کنید. ما در دانشگاه این آمادگی را داریم و می توانیم مدل را همکاری را با یکدیگر طراحی و پیاده سازی کنیم.

دومین توصیه من این است که به تغییرات سریع در زمینه هوش مصنوعی و علم داده توجه کنید. این موضوع در چهار یا پنج سال اخیر تاثیرات زیادی گذاشته است و می تواند به شما در تصمیم گیری های بهتر کمک کند.

توصیه به فعالان سرمایه گذاری و کسب وکار

موضوع بعدی برای فعالان سرمایه گذاری و کسب وکار است. اخیرا گزارشی از فوربز منتشر شده که به Reskilling پرداخته است. طبق این گزارش، افراد متوجه شده اند که باید همواره مهارت های خود را به روز کنند و به بازآموزی بپردازند. اگر قصد راه اندازی یک کسب وکار جدید را دارید، این گزارش چهار توصیه مهم را مطرح کرده که یکی از آن ها این است که در حوزه «reskilling» سرمایه گذاری کنید. این موضوع برای همه افرادی که به دنبال رشد و موفقیت هستند، اهمیت دارد.

گزارش World academic forum خلاصه اش این است که نشان می دهد که چه مهارت های مشخصی در حال حاضر اهمیت دارند و در سال 2030 هم همچنان اهمیت خواهند داشت و بیشترین رشد را خواهند داشت. مواردی مثل پایداری، تفکر تحلیلی، و هوش مصنوعی از جمله موارد مهم هستند.

توصیه دوم این است که بحث «Impact investing» (سرمایه گذاری در حوزه تاثیر اجتماعی) هم حائز اهمیت است. متاسفانه در حال حاضر در کشورمان صندوق ها و سرمایه گذاری هایی که در حوزه تاثیرگذاری اجتماعی فعالیت کرده باشند، کم داریم. به نظرم این موضوع بسیار مهم است. نمی دانم آیا انجمن یا وی سی حضور دارند یا نه، ولی خواهشی که دارم این است که کمی بیشتر به این موضوع توجه شود.

نکته سوم این است که باید خلاهای موجود در اطلس اشتغال پذیری کشور پر شود. این موضوع می تواند در مورد ایران نشان دهد که وضعیت خاصی در این زمینه وجود دارد. به نظرم این کاری است که باید مدیران و سیاست گذاران عزیز در اینجا انجام دهند. خواهش من از مدیران این است که مثل همیشه شنوا باشید. واقعا در حال حاضر در حوزه نوآوری، مدیرانی که داریم، برای من بسیار قابل احترام هستند و همین رویکرد کمک بسیار زیادی به بهبود شرایط می کند.

هدیه همایش: [کتابی که آماده کرده اند] «دستیابی به اشتغال پذیری مادام العمر». این کتاب ده شاخص مهم و ده هوش کلیدی را معرفی می کند.

افراد اشتغال پذیر همیشه شغل ندارند، اما همیشه فرصت دارند. اشتغال پذیری یعنی داشتن فرصت های مداوم، چون شغل هیچ وقت پایدار نیست.