روایت فضا؛ از معماری تا طراحی صحنه
ما در فضا زندگی می کنیم، اما کمتر درباره ی «داستانی» که فضا تعریف می کند، فکر می کنیم.
این گفتار تلاشی است برای شنیدن صدای فضا، از بنا تا صحنه
این گفتار به بررسی نسبت میان فضا، روایت و تجربه ی انسانی پرداخت و کوشید نشان دهد که فضا، چه در معماری و چه در طراحی صحنه، صرفا یک ظرف فیزیکی نیست، بلکه خود واجد معنا و روایت است.
در این سخنرانی، فضا به عنوان پدیده ای فراتر از کالبد معرفی شد؛ پدیده ای که در پیوند با حرکت، ادراک، نور، زمان و حضور بدن معنا می یابد. تاکید اصلی بر این نکته بود که فضا زمانی زنده و معنادار می شود که انسان در آن حضور داشته باشد و آن را تجربه کند. از این منظر، معماری بستر زیستن و طراحی صحنه بستر دیدن است، اما هر دو در نقطه ای مشترک به هم می رسند: خلق تجربه.
خدادادی آق قلعه با طرح مفهوم «روایت فضایی» توضیح داد که روایت، صرفا وابسته به متن یا کلام نیست، بلکه می تواند از طریق حرکت در فضا، تغییر نور، توالی دیدها و ریتم تجربه شکل بگیرد. حرکت بدن در معماری، معادل خواندن یک متن دانسته شد؛ جایی که هر گام، بخشی از روایت فضا را می سازد. در طراحی صحنه نیز، مسیر نگاه و احساس تماشاگر همین نقش را ایفا می کند.
در ادامه، به اشتراکات و تفاوت های معماری و طراحی صحنه پرداخته شد. معماری، هنری با دوام و برای ماندن است و طراحی صحنه، هنری موقت و وابسته به لحظه؛ بااین حال هر دو نوعی «طراحی تجربه» محسوب می شوند. در این چارچوب، طراحی صحنه به عنوان نوعی معماری موقت و معماری به مثابه صحنه ی زندگی روزمره معرفی شد.
این سخنرانی با اشاره به نمونه هایی از آثار تادائو آندو، رابرت ویلسون، پیتر بروک و زاها حدید، نقش نور، سکوت، ریتم و حرکت را در شکل گیری روایت فضایی برجسته کرد. نور به عنوان «نویسنده ی فضا» و سکوت به عنوان عنصری معنادار در تجربه ی فضایی معرفی شد؛ عناصری که هم در معماری و هم در صحنه، احساس و ادراک مخاطب را هدایت می کنند.
در بخش پایانی، شهر به مثابه صحنه ای جمعی مورد توجه قرار گرفت؛ جایی که فضاهای شهری امروز بیش از پیش با نمایش، رویداد و روایت درهم آمیخته اند و انسان ها نه صرفا ناظران، بلکه بازیگران این صحنه ی پیوسته اند.
در جمع بندی این نشست تاکید شد که معماری و طراحی صحنه، دو شیوه از «نوشتن با فضا» هستند؛ تلاشی برای تبدیل ماده به معنا. هر فضا داستانی دارد و روایت فضا، در نهایت روایت انسان در مواجهه با جهان است.
ارائه در هفته پژوهش دانشگاه هنر ایران، "روایت فضا؛ از معماری تا طراحی صحنه"، دانشکده سینما و تئاتر (باغ ملی)، پلاتو خسروی، 1404/09/26
