مسئولیت مطلق در برابر اقدامات پیشگیرانه؛ تحلیلی بر رای کمیته استیناف فیفا در پرونده تبعیض هواداران شیلی

به نام او

مسئولیت مطلق در برابر اقدامات پیشگیرانه؛

تحلیلی بر رای کمیته استیناف فیفا در پرونده تبعیض هواداران شیلی

چکیده:
این یادداشت به تحلیل رای کمیته استیناف فیفا در خصوص اعتراض فدراسیون فوتبال شیلی به مجازات های ناشی از شعارهای تبعیض آمیز و همجنس گرایانه هوادارانش در مسابقه مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۶ می پردازد. این پرونده، تلاقی حیاتی میان اصل "مسئولیت مطلق" (Strict Liability) فدراسیون ها در قبال رفتار هواداران و ارزش اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی را به بوته آزمایش می گذارد. رای صادره، ضمن تایید مجدد حاکمیت اصل مسئولیت مطلق، یک استاندارد جدید و سخت گیرانه برای اثربخشی اقدامات پیشگیرانه تعیین می کند و نشان می دهد که صرف "تلاش" بدون "نتیجه ملموس" (شناسایی و مجازات متخلفان) برای کاهش مجازات ها، به ویژه در موارد تکرار جرم (Recidivism)، کافی نخواهد بود.

۱. مقدمه: نبرد بی پایان فیفا با تبعیض در ورزشگاه ها
ماده ۱۵ آیین نامه انضباطی فیفا (FDC)، سنگ بنای مبارزه این نهاد با هرگونه تبعیض در فوتبال است. این ماده، فدراسیون های عضو را به طور مطلق مسئول رفتار هواداران خود می داند. پرونده فدراسیون فوتبال شیلی (FFCh)، که در تاریخ ۲۱ آگوست ۲۰۲۵ توسط کمیته استیناف فیفا مورد رسیدگی قرار گرفت، نمونه ای برجسته از چالش هایی است که فدراسیون ها در این زمینه با آن روبرو هستند: از یک سو، سرمایه گذاری های کلان برای پیشگیری و فرهنگ سازی، و از سوی دیگر، مواجهه با مجازات های سنگین به دلیل ماهیت انعطاف ناپذیر اصل مسئولیت مطلق.

۲. شرح ماوقع: تکرار یک تخلف آشنا

• حادثه: در جریان مسابقه مقدماتی جام جهانی میان شیلی و آرژانتین در تاریخ ۵ ژوئن ۲۰۲۵، حدود ۸۰۰۰ هوادار شیلیایی شعار همجنس گراهراسانه "el que no salta es Argentino maricón" (هر که نپرد، یک آرژانتینی [...] است) را سر دادند (بندهای ۴ و ۸ رای).
• سابقه: این سومین تخلف مشابه فدراسیون شیلی در همان دوره از مسابقات بود که آن را به یک "مجرم سابقه دار" (Recidivist) طبق ماده ۲۶ آیین نامه انضباطی تبدیل می کرد (بند ۸).
• رای بدوی: کمیته انضباطی فیفا، فدراسیون شیلی را به جریمه نقدی ۱۱۵,۰۰۰ فرانک سوئیس (که ۵۰,۰۰۰ فرانک آن به صورت تعلیقی بود) و برگزاری بازی خانگی بعدی با حداقل ۵۰٪ ظرفیت کاهش یافته محکوم کرد (بند ۸).

۳. استدلال های استیناف خواه (فدراسیون شیلی): دفاع مبتنی بر "اقدام موثر"
فدراسیون شیلی در دفاعیات خود، نه اصل وقوع تخلف، بلکه "عدم تناسب" مجازات را هدف قرار داد و بر اقدامات گسترده و پرهزینه خود به عنوان عوامل تخفیف دهنده تاکید کرد (بندهای ۱۳ تا ۱۷):

1. واکنش فوری: فعال سازی فوری پیام های ضد تبعیض در اسکوربورد ورزشگاه و سیستم صوتی که منجر به توقف شعارها در کمتر از ۲۰ ثانیه شد.
2. اقدامات پیشگیرانه نوآورانه:
   راه اندازی کمپین های فرهنگی با حضور چهره های مشهور.
   اجرای "پروتکل حق ورود" که امکان محرومیت ۴ ساله متخلفان از ورزشگاه را فراهم می کند.
   استفاده از یک سیستم بیومتریک پیشگام برای ثبت هویت هواداران (National Fan Registry) جهت شناسایی و مجازات پس از بازی.
3. محدود بودن تخلف: تاکید بر اینکه شعارها از بخش مشخصی از ورزشگاه بوده و رفتار کل تماشاگران را نمایندگی نمی کند.
4. اثر مالی مضاعف: استدلال شد که ترکیب جریمه نقدی سنگین و کاهش ظرفیت ورزشگاه، فشار مالی طاقت فرسایی بر فدراسیون تحمیل می کند.

۴. تحلیل حقوقی کمیته استیناف: اصل مسئولیت مطلق و آزمون اثربخشی
کمیته استیناف ضمن رد کامل فرجام خواهی، منطق حقوقی خود را بر پایه های زیر استوار ساخت:

1. تایید اصل مسئولیت مطلق: کمیته مجددا تاکید کرد که طبق ماده ۱۵ (۶) آیین نامه انضباطی، فدراسیون ها مسئول رفتار هواداران خود هستند، "صرف نظر از هرگونه اقدام پیشگیرانه یا اصلاحی که ممکن است اجرا کرده باشند" (بند ۳۲). این اصل، ستون فقرات نظام انضباطی فیفا است و قابل مذاکره نیست.
2. تقدیر از اقدامات، اما با یک شرط کلیدی: کمیته اقدامات فدراسیون شیلی را "ستودنی" (commendable) خواند و پذیرفت که این تلاش ها قبلا توسط کمیته بدوی به عنوان عامل تخفیف دهنده (mitigating factors) در نظر گرفته شده است (که منجر به عدم صدور رای بازی بدون تماشاگر و ارائه گزینه جایگزین برای صندلی های خالی شد).
3. مفهوم کلیدی "اقدامات بی اثر" (Moot Measures): در مهم ترین بخش رای، کمیته استیناف یک استاندارد عملیاتی معرفی می کند. علی رغم وجود سیستم بیومتریک و پروتکل های انضباطی، فدراسیون شیلی هیچ مدرکی دال بر شناسایی و مجازات حتی یک نفر از متخلفان ارائه نکرد. کمیته نتیجه می گیرد: "هرگونه اقدامی که به شناسایی و مجازات افراد مربوطه ختم نشود، بی فایده (moot) است" (بند ۳۳).
4. غلبه سابقه تکرار بر عوامل تخفیف دهنده: کمیته صراحتا اعلام کرد که عامل مشدده "تکرار جرم" (recidivism)، تاثیر عوامل تخفیف دهنده (اقدامات پیشگیرانه) را از بین می برد. تکرار رفتار تبعیض آمیز "نیاز به یک پاسخ قاطع و منسجم را برجسته می کند" (بند ۳۵).
5. تناسب مجازات: با استناد به پرونده های مشابه (کلمبیا، آرژانتین و خود شیلی)، کمیته مجازات صادره را کاملا متناسب و منطبق با رویه قضایی فیفا دانست (بند ۳۶).

نتیجه گیری و پیام های راهبردی:
رای کمیته استیناف در پرونده شیلی، یک هشدار جدی برای تمام فدراسیون های فوتبال در سراسر جهان است. این رای نشان می دهد که دوران تکیه بر اقدامات نمادین و کمپین های فرهنگی برای فرار از مجازات های سنگین به پایان رسیده است.

• از "تلاش" به "نتیجه": پارادایم از "اثبات تلاش برای پیشگیری" به "اثبات موفقیت در مجازات" تغییر کرده است. سرمایه گذاری در فناوری های گران قیمت مانند سیستم های بیومتریک تنها در صورتی ارزش حقوقی دارد که به شناسایی و تنبیه واقعی متخلفان منجر شود.
• مسئولیت مطلق، غیرقابل تضعیف است: این اصل همچنان قدرتمندترین ابزار فیفا برای حفظ نظم و احترام در ورزشگاه هاست و اقدامات پیشگیرانه تنها می توانند "درجه" مجازات را تعدیل کنند، نه "اساس" مسئولیت را.
• تکرار جرم، نابخشودنی است: برای فدراسیون های سابقه دار، سطح انتظار فیفا به شدت بالاتر می رود. آنها نه تنها باید اقدامات پیشگیرانه خود را نشان دهند، بلکه باید ثابت کنند که این اقدامات به طور موثر در حال ریشه کن کردن رفتارهای نادرست هستند.

در نهایت، این تصمیم تاکید می کند که در نظام حقوقی فیفا، مسئولیت پذیری واقعی زمانی محقق می شود که اقدامات روی کاغذ، به نتایج ملموس در دنیای واقعی تبدیل شوند.

مصطفی لطفی . وکیل ورزشی