چرا خدا خواب را آفرید؟ تاملی ربانی در فلسفه خواب

### عنوان یادداشت
چرا خدا خواب را آفرید؟
تاملی ربانی در فلسفه خواب

### متن یادداشت

در چارچوب **فلسفه ربانی** که بر حکمت غایی الهی در تکوین پدیده های روزمره تمرکز دارد (جوادی آملی، ۱۳۸۹: ۵/۳۴۲) خواب نه صرفا یک نیاز زیستی، بلکه نمودی از ربوبیت خالق در حیات مومن است. پرسش محوری این است: **چرا خداوند در نظام حکیمانه آفرینش، خواب را جعل کرد؟** این یادداشت، در ادامه مباحث فلسفه ربانی (مانند نظام سعا و لذت تعالی بخش)، پاسخی دووجهی (فاعلی و غایی) ارائه می دهد؛ پاسخی که برای مخاطب عمومی قابل دسترس و برای پژوهشگر دانشگاهی، حامل تقریر نظری است.

**علت فاعلی: خداوند قیوم.** قرآن کریم خواب را فعل مستقیم الهی می داند: «الله یتوفی الانفس حین موتها والتی لم تمت فی منامها…» (زمر: ۴۲؛ طبرسی، ۱۳۷۴ ق: ۷/۲۹۸). «یتوفی» به معنای قبض کامل نفس است (زمخشری، ۱۴۰۷ ق: ۳/۱۲۳)، نه کاهش فعالیت عصبی. در فلسفه ربانی، بدن ابزار است و فاعل حقیقی، «القیوم» که خود هرگز نمی خوابد (آیه الکرسی؛ ملاصدرا، ۱۳۸۰: ۹/۲۴۵). بدین سان، خواب **تمرین توحید افعالی** است: هر شب، انسان تجربه می کند که قوامش به اراده الهی وابسته است (ابن سینا، ۱۴۰۴ ق: ۲/۱۶۷؛ مطهری، ۱۳۸۷: ۱/۴۵۶).

**حکمت غایی: تعادل وجودی و بازگشت ربانی.** انسان، موجودی مرکب از خاک و ملکوت است (سهروردی، ۱۳۷۵: ۲/۱۸۹). خواب، همچون «چرخ ربانی»، تعادل جسم/روح، دنیا/آخرت را حفظ می کند:

۱. **وجودشناختی:** نفی توهم استقلال؛ «تو قائم به خود نیستی» (جوادی آملی، ۱۳۸۹: ۵/۳۴۲).
۲. **معرفتی:** رویا، دریچه ملکوت؛ نفس از حس جزئی رها و به عالم مثال متصل می شود (ابن سینا، ۱۴۰۴ ق: ۲/۱۷۰؛ ملاصدرا، ۱۳۸۰: ۹/۲۵۱؛ ملا هادی سبزواری، ۱۳۶۸: ۳/۱۲۳).
۳. **تربیتی:** تمرین تسلیم؛ هر شب، «خدایا، خود را به تو می سپارم» (غزالی، ۱۴۰۷ ق: ۴/۲۹۸).
۴. **آخرت شناختی:** «مرگ صغری» (النوم اخو الموت؛ صدوق، ۱۴۱۳ ق: ۳/۲۷۸؛ کلینی، ۱۴۰۷ ق: ۵/۲۹) و «سبات» پیش از نشور (فرقان: ۴۷؛ طباطبایی، ۱۳۷۴ ق: ۱۷/۳۴۵).

در نظام سعا (لذت ربانی)، خواب **لذت بازگشت** است: رهایی، سکون (الا بذکر الله تطمئن القلوب)، امنیت و تجدید قوا (مطهری، ۱۳۸۷: ۲۰/۱۵۶؛ قرائتی، ۱۳۸۵: ۴/۱۲۳).

**جمع بندی ربانی:** خدا خواب را آفرید تا انسان هر شب، بدون مرگ کبری، مرگ صغری بچشد، توحید افعالی را زیند، ملکوت را ببیند و با لذت ربانی، برای لقاءالله آماده شود (زمر: ۴۲؛ فرقان: ۴۷). این، ادامه فلسفه ربانی است: هر پدیده، دریچه ای به ربوبیت.

### منابع
- ابن سینا. (۱۴۰۴ ق). *الشفاء: النجاه*. قم: موسسه النشر الاسلامی.
- زمخشری. (۱۴۰۷ ق). *الکشاف*. بیروت: دار الکتاب العربی.
- سهروردی. (۱۳۷۵). *حکمه الاشراق*. تهران: انتشارات حکمت.
- صدوق. (۱۴۱۳ ق). *معانی الاخبار*. قم: جامعه مدرسین.
- طبرسی. (۱۳۷۴ ق). *مجمع البیان*. تهران: ناصر خسرو.
- طباطبایی. (۱۳۷۴ ق). *المیزان*. قم: جامعه مدرسین.
- جوادی آملی. (۱۳۸۹). *تفسیر تسنیم*. قم: اسلامیه.
- کلینی. (۱۴۰۷ ق). *الکافی*. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
- غزالی. (۱۴۰۷ ق). *احیاء علوم الدین*. بیروت: دار احیاء التراث.
- قرآن کریم.
- ملا هادی سبزواری. (۱۳۶۸). *شرح المنظومه*. قم: بوستان کتاب.
- ملاصدرا. (۱۳۸۰). *اسفار اربعه*. بیروت: دار احیاء التراث.
- مطهری. (۱۳۸۷). *مجموعه آثار*. تهران: صدرا.