نقش سیاسی و اجتماعی روزنامه مظفری چاپ بوشهر در نهضت مشروطیت ایران

روزنامه مظفری حدود شش سال پیش از وقوع نهضت مشروطیت ایران در آغاز با مدیریت عبدالحمید خان متین السلطنه و سپس با مدیریت میرزا علی آقا لبیب الملک شیرازی در سال 1319ه.ق /1902 .م در بندر بوشهر منتشر شد. روزنامه مظفری در ایران و خارج از ایران دارای وکلایی بود که توزیع روزنامه، جمع آوری و ارسال وجه اشتراک را بر عهده داشتند. در آغاز شروع به کار روزنامه مظفری تعداد مجموع وکلای روزنامه به بیش از 50 وکیل در شهرهای مختلف ایران و قریب به 40 وکیل در سایر شهرهای جهان می رسید. همچنین روزنامه مظفری در تهران از سوی ناظم الاسلام -مدیر روزنامه نوروز - به صورت مرتب توزیع می شد.

با آغاز نهضت مشروطه خواهی ایرانیان و صدور فرمان مشروطیت(1324ه.ق)، روزنامه مظفری بوشهر با چاپ مقالات مختلف به روشنگری برای طبقات مختلف پرداخت و با انتشار صورت تلگراف فتاوی و احکامات حجج اسلامیه(محمد کاظم خراسانی، شیخ عبدالله مازندرانی در وجوب مشروطه و شورای مقدس ملی)، اخبار انجمن های ایالتی و ولایتی بوشهر و سایر شهرهای ایران و... به حمایت همه جانبه از مشروطه و مشروطه خواهان برخاست. به طوری که شماره بیستم از سال ششم روزنامه مظفری که رساله احیاء المله(در دفاع از مشروطه) از میرزا حسین معتقد اهرمی و اخبار و رویدادهای مشروطه در آن چاپ شده بود، در هزار شماره منتشر و به طور رایگان برای هموطنان ارسال شد.

جالب آنکه ناظم الاسلام کرمانی مولف کتاب تاریخ بیداری ایرانیان که خود شخصا روزنامه مظفری را مشترک بود، می نویسد: اعلامیه ها و مطالبی که امکان چاپ آنها، به دلیل خفقان در تهران نبود، جهت چاپ به بوشهر و روزنامه مظفری ارسال می شد.

همچنین روزنامه مظفری پس از آماده شدن لایحه انجمن های ایالتی آن را منتشر کرد. که از جایگاه ویژه و پر اهمیت روزنامه مظفری حکایت دارد. با آماده شدن لایحه انجمن مخفی که به ادارات، جراید و وزرا نوشته شده بود، یک نسخه به اداره روزنامه حبل المتین کلکته و دیگری به اداره مظفری بوشهر و چند نسخه به مصر فرستاده شد. روزنامه مظفری پس از مدتی مدید لایحه را درج کرد، چه مقارن رسیدن لایحه به بوشهر روزنامه مظفری به حکم عین الدوله- صدراعظم - توقیف شده بود و پس از رفع توقیف در شماره سوم سال ششم با اندک تغییر و تصرفی درج گردید.

این پافشاری و حمایت از مشروطه و مشروطه خواهی از سوی روزنامه مظفری برای برخی عالم نمایان آن روزگار سخت و دشوار بود. به طوری که روزنامه مظفری پس از انتشار شماره بیست و یکم مورخ 14 جمادی الثانی 1325 به مدت دو ماه منتشر نشد. مدیر مظفری با گفتن اینکه «شرحش چون اسباب توحش است، بماند» در این باره سخنی بیشتر به میان نیاورده است. ولی اشاره دارد «این کار بر اساس اجبار و اضطرار انجام گرفت».

در پی این رویداد مدیر مظفری در پاسخ به برخی عالم نمایان و فشارهای آنان آمادگی خود را برای توزیع رایگان 100 نمره روزنامه مظفری برای علماء و نیز ارسال رایگان 100 نمره روزنامه برای مدارس، طلاب علوم دینیه و شاگردان مدارس جدید ابراز داشت. روزنامه مظفری متمم نظامنامه قانون اساسی را هم در 9 صفحه منتشر کرد. این نظامنامه در 29 شعبان 1325 به تایید محمد علی شاه قاجار رسیده بود.

همچنین روزنامه مظفری مطالبی را با عنوان«شکستن طلسم استبداد و بنای دولت آباده مشروطیت در بوشهر و بنادر» منتشر کرد. افزون بر این حمایت های روزنامه مظفری از مشروطه خواهان و نیز طرفداری از انجمن ایالتی بوشهر موجب شد صفحات این روزنامه به درج اخبارات و مذاکرات انجمن بوشهر اختصاص یابد. همچنین مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی در روزنامه مظفری چاپ می شد. البته انتشار این اخبار برای مدیر مظفری هم دردساز می شد. از جمله ادعای مسیو کنستان (کنستانتین) – رییس اداره گمرک بوشهر- مبنی بر اینکه انجمن در امور گمرک دخالت می کند و نیز از مدیر مظفری به جهت درج اخبار شکایت نمود.

این فشارها به مدیر مظفری سبب شد، از انجمن های تجارت، اتحادیه و صفا، بخواهد یک روزنامه برای درج اخبار و اقدامات خود طبع و نشر نمایند. چون مشروح مذاکرات انجمن نیاز به یک روزنامه مستقل داشت و از طرفی روزنامه مظفری از مطالب و اخبار خود باز می ماند و روزنامه گنجایش این همه مطلب را نداشت.

با وجود این مدیر روزنامه مظفری هر بار پس از توقیف و تبعید، بار دیگر فعالیت های مشروطه خواهی خود را دنبال می کرد. هواداری روزنامه مظفری از مشروطه باعث شده بود روزنامه مظفری به عنوان سخنگوی مشروطه خواهان جنوب بیش از پیش مطرح شود. با به توپ بستن مجلس شورای ملی از سوی لیاخوف روسی و بر سرکار آمدن محمد علی شاه و آغاز استبداد صغیر مشروطه خواهان در بوشهر نیز تحت فشار قرار گرفته و از طرف حاکم وقت عرصه بر آنان تنگ شد. احمدخان دریابیگی حکمران بوشهر و بنادر روزنامه مظفری را توقیف کرد و لبیب الملک به دستور دریابیگی به هندوستان تبعید شد. مدیر مظفری به جمع آزادی خواهان و دیگر فراریان از ایران، از جور استبداد صغیر محمدعلی شاهی پیوست. مدیر روزنامه مظفری به همراه مدبر الممالک هرندی سردبیر و ناشر روزنامه تمدن راهی مصر شد و سپس به مکه رفت.

از راست: میرزا علی آقا لبیب الملک شیرازی و عبدالحمیدخان متین السلطنه

لبیب الملک در مکه نیز یک شماره فوق العاده روزنامه مظفری را منتشر کرد. او در این شماره از آزادی خواهان عثمانی نیز تجلیل بعمل آورد و آزادی خواهان ایرانی را به مبارزه با مخالفان مشروطه ترغیب نمود. روزنامه مظفری همچنان با همان خط مشی خود به انتشار ادامه می داد و بر ضد سیاست های انگلیس در ایران مطالبی را منتشر می کرد. انعکاس این مطالب مقامات انگلیسی مستقر در بوشهر را وادار کرد تا بر موقرالدوله حاکم وقت بوشهر فشار آورده و موجبات توقیف روزنامه و تبعید مدیر روزنامه مظفری را فراهم نماید. گفتنی است اخبار بازداشت و تبعید مدیر روزنامه مظفری در مطبوعات خارج از کشور مثل چهره نما نیز بازتاب وسیعی داشت.

روزنامه مظفری از روزنامه های آزاد و ارجمندی بود که دوش به دوش روزنامه حبل المتین هندوستان پیش می رفت، منتهی چون حبل المتین در خارج ایران طبع و توزیع می شد، دشمنان آزادی ایران دسترسی به توقیف و جلوگیری از انتشار آن نداشته اند، فقط یکی دو سه بار توانستند از ورود آن به خاک ایران جلوگیری کنند، اما بیچاره مدیر مظفری چون در داخل ایران می زیست دچار همه گونه عذاب و شکنجه شد. توقیف های مکرر روزنامه از عزم مدیر آن نکاست و حتی در خارج از مرزهای ایران نیز انتشار آن ادامه می یافت. روزنامه مظفری در این دوره مورد مواخذه و تعقیب انگلیسیها قرار گرفت و مدیرش ناگزیر از در بدری و آوارگی در عتبات عراق شد. موقرالدوله حاکم بندر بوشهر بود و به مدیر مظفری آزارها رسانید و او را به زندان افکند وقتی از زندان رها شد و به عراق رفت روزنامه انتقام را در مطبعه جدید التاسیس خود به طرفداری از عثمانی ها بر ضد انگلیسیها در کربلا چاپ کرد.

پس از پایان جنگ جهانی اول و فروکش کردن شورش ها در بندر بوشهر و جنوب ایران میرزا محمد کریم مظفری، فرزند ارشد میرزا علی آقا لبیب الملک – مدیر روزنامه- اقدام به انتشار دور جدید روزنامه مظفری در بندر بوشهر نمود. روزنامه مظفری تا حوالی سالهای 1340ه.ق/1921.م منتشر شد. سال 1340ه.ق /1301ه.ش به دنبال یک بحران مالی و در پی دگرگونی های سیاسی و اجتماعی ایران، انتشار روزنامه مظفری متوقف و بدین ترتیب قدیمی ترین و دیرپاترین روزنامه بوشهر پس از 21 سال انتشار برای همیشه تعطیل شد؛ اما چراغی که روزنامه مظفری در جنوب ایران و در نهضت مشروطیت ایران بر افروخته بود، سالها روشنی بخش دلها و چراغ راه آزادگان و مشروطه خواهان ایران گردید.

منابع:

روزنامه مظفری چاپ بندر بوشهر از سال 1319ه.ق لغایت 1329ه.ق

محیط طباطبایی، میرسید احمد (1366)، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی.

سید قاسم یاحسینی (1374)، صدسال مطبوعات بوشهر، بوشهر: ناشر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان، چاپ اول.