اکوشهر

اکوشهر

مهدی جلیلی مرند

شهرها به عنوان مراکز اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نقش بسیار مهمی در توسعه پایدار دارند اما در عین حال، شهرها بخش قابل توجهی از منابع طبیعی را مصرف می کنند، زباله های زیادی تولید می کنند، آلودگی محیط زیست را افزایش می دهند و به تغییرات اقلیمی دامن می زنند. بنابراین، شهرها نیازمند تغییرات گسترده و جامع در ساختار و عملکرد خود هستند تا با محیط زیست هماهنگ شوند. در این راستا، بسیاری از نظریه پردازان معاصر شهر پژوهی از جمله ریچارد فلوریدا، ساسکیا ساسن، و جان فریل از مفهوم اکوشهر در جهت کاهش اثرات منفی شهرنشینی بهره برده اند. آن ها به بررسی تاثیرات عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی بر شکل گیری و توسعه شهرها می پردازند و نقش این ارتباطات در ایجاد شهرهای پویا و پایدار را بررسی می کنند.

ریشه های مفهوم اکوشهر به دهه های 1970 و 1980 برمی گردد که با بروز مسائل محیط زیستی و افزایش رو به رشد جمعیت شهری، اهمیت بیشتری پیدا کرد. اما مفهوم به صورت رسمی تر در دهه های بعدی، به خصوص در دهه 1990 مورد توجه بیشتری قرار گرفت. ریچارد فلوریدا، به عنوان یک نظریه پرداز شهرپژوه معروف، مفهوم اکوشهر را به عنوان یک شهر که بر اساس دینامیک های اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جذابیت ایجاد می کند و افراد خلاق و نوآور را جذب می کند، تعریف می کند. او این مفهوم را در کتاب های"The Rise of the Creative Class" و "The New Urban Crisis" مورد بررسی قرار داده است. فلوریدا با تاکید بر عواملی مانند زندگی شهری فعال، فرهنگ پذیری، ارتباطات جامعه محور و حفظ محیط زیست، به دولت ها و مدیران شهری پیشنهاد می دهد که سیاست هایی را اجرا کنند که اکوشهرها را ترویج کرده و ارتقاء دهند. این اقدامات ممکن است شامل سرمایه گذاری در زیرساخت های فناوری، پشتیبانی از فرهنگ و هنر، ترویج کارآفرینی و نوآوری و حمایت از محیط زیست باشد. جان فریل نیز یکی از نظریه پردازان معاصر اکوشهر است که در کتابش به نام "Ecopolis: Architecture and Cities for a Changing Climate" (Ecopolis: به بررسی روابط بین محیط زیست و ساختار شهری می پردازد و ایده می دهد که شهرها باید به عنوان اکوسیستم های زنده درک شوند که با محیط زیست خود تعامل دارند و از منابع طبیعی بهره برداری می کنند. او به این عنوان اشاره می کند که "اکوشهر" شهری است که در آن عملکرد اقتصادی و اجتماعی با توجه به محیط زیست و منابع طبیعی آن شکل می گیرد. فریل به دنبال راه حل هایی برای ساختن شهرهایی هوشمندتر و پایدارتر است که در آن ها از منابع زیستی و محیطی بهینه استفاده شود و این شهرها با محیط زیست خود همگام شوند. او بر اهمیت طراحی شهری استوار بر اصول اکولوژیک تاکید دارد و به دنبال ارتباط نزدیک تر شهرها با محیط زیست و همچنین کاهش اثرات منفی آنها بر محیط زیست می باشد.

در دهه های اخیر نیز مفهوم اکوشهر مورد توجه بسیاری از پژوهشگران، مدیران، برنامه ریزان و شهروندان قرار گرفته است. اکوشهر از دو کلمه اکو و شهر تشکیل شده است. اکو به معنای زیست و شهر به معنای محل اقامت انسان هاست بنابراین اکوشهر شهری است که با توجه به اصول اکولوژیک سعی می کند تعادل بین نیازهای انسانی و ظرفیت های محیط زیستی را حفظ کند و به ایجاد یک سیستم شهری پایدار و مقاوم بپردازد. برخی از شهرها در جهان تلاش هایی را برای تبدیل شدن به اکوشهر آغاز کرده اند و برخی از شهرهای جدید با الهام از این مفهوم طراحی و اجرا شده اند.

در ایران نیز مفهوم جذاب و نوآورانه ای به نام " اکوشهر" در حال گسترش است. این شهرها به دنبال ایجاد محیط هایی سازگار با طبیعت و پایدار از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هستند. اکو شهرها، با اتکا بر اصول حفاظت از محیط زیست ساخته می شوند و سعی دارند کربن های اضافی را کاهش دهند، از منابع انرژی تجدیدپذیر استفاده کنند و ارتباط نزدیکی با محیط زیست داشته باشند. این شهرها اهدافی چون رشد اقتصادی، کاهش فقر، بهینه سازی تراکم جمعیت و ارتقاء سطح بهداشت را دنبال می کنند و فضایی مناسب و سالم برای انجام فعالیت های انسانی فراهم می­کنند. همانطور که پیش تر گفته شد شاخص های یک اکوشهر مجموعه ای از معیارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی هستند که نشان می دهند چقدر یک شهر پایدار است. برخی از این شاخص ها عبارتند از:

· تولید انرژی از منابع تجدید پذیر و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای

· حفاظت از منابع آب و افزایش کارایی مصرف آن

· مدیریت ضایعات و بازیافت زباله ها

· ایجاد فضای سبز و کاهش آلودگی هوا و صوت

· توسعه سیستم حمل و نقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی

· تضمین مسکن شایسته و مقرون به صرفه برای همه اقشار جامعه

· ارتقاء سطح آگاهی و مشارکت شهروندان در مسائل زیست محیطی

· ارتقاء سلامت جسمی و روانی شهروندان با فراهم کردن امکانات ورزشی درمانی تفریحی و فرهنگی

· ایجاد ارتباطات و همکاری های محلی و بین المللی

· توسعه اقتصاد سبز

· تشویق به کارآفرینی اشتغال مشارکت و عدالت اجتماعی

· ایجاد یک سیستم مدیریت شهری شفاف، مسئولانه، مشارکتی و پاسخگو

این شاخص ها می توانند به شهرها کمک کنند تا به چالش های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی پاسخ دهند و موجب بهبود کیفیت زندگی شهروندان شوند. وظیفه نهادهای مربوطه این است که اکو شهرها را با ایجاد یک طرح جامع شهری و سیستم حمل و نقل عمومی موثر بنا کنند. این طرح ها باید روی حفظ منابع و افزایش کارایی در مصرف آب و انرژی، مدیریت هوشمند زباله جهت بازیافت، ارائه مسکن مناسب برای همه اقشار جامعه و ترویج سبک زندگی ساده و پایدار، همراه با کاهش مصرف و افزایش آگاهی از مسائل زیست محیطی و فرهنگی، متمرکز شوند. اکوشهرها در ایران با مجموعه ای از چالش های بزرگ مواجه هستند. این چالش ها از کمبود منابع آب و انرژی و وابستگی زیاد به منابع انرژی آلاینده گرفته تا آلودگی هوا، آب و خاک و به همراه آن، خرابی منابع طبیعی را در بر می گیرند. البته مواردی همچون رشد نامتناسب جمعیت و توسعه ناهماهنگ شهری، ناتوانی در سیستم های حمل و نقل و ترافیک شهری، کاهش فضای سبز و همچنین مشکلات اجتماعی از جمله فقر، بیکاری، تبعیض و کمبود آگاهی و مشارکت در مسائل زیست محیطی و پایداری در عدم دستیابی به اکوشهرها موثرند. با توجه به این چالش ها و تلاش برای حل آن­ها، می توان به ساختارهای شهری پایدارتر و سالم تر دست یافت.

موانع دستیابی به اکوشهرها می توانند متنوع و چند بعدی باشند. برخی از تصمیمات و سیاست های دولتی و شهرداری ها با اهداف و اصول اکوشهرها سازگار نیست. برای مثال در برخی از پروژه های شهرسازی و مسکن، توجه کافی به مسائل زیست محیطی، اقلیمی، فضای سبز، حمل و نقل عمومی و مشارکت شهروندان نشده است. بعضی از اکوشهرها برای پروژه­هایی همچون تولید انرژی از منابع تجدید پذیر نیاز به سرمایه گذاری های بالایی دارند اما بازدهی آن­ها پایین است و به دلیل عدم صرفه اقتصادی کوتاه مدت از جذابیت آن ها برای بخش خصوصی و عمومی کاسته می شود.

در نتیجه، پیاده سازی اصول اکوشهر در طراحی و ساخت شهرها می تواند به بهبود وضعیت محیط زیست و کاهش تاثیرات منفی توسط انسان کمک کند. این اقدامات به طور گسترده می توانند به حفظ منابع طبیعی، کاهش آلودگی و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان در سطح جهانی کمک کنند. به طور خلاصه، اکوشهرها به عنوان مراکزی از نوآوری، خلاقیت، و فعالیت های اقتصادی پیشرفته درک می شوند که با سیاست ها و اقدامات مناسب، می توانند به رشد و پویایی شهرها کمک کنند.