درستی تقسیم علم به اسلامی و غیر اسلامی، نقدی بر دیدگاه آقای غرویان

درستی تقسیم علم به اسلامی و غیر اسلامی، نقدی بر دیدگاه آقای غرویان

اخیرا جناب استاد غرویان در مصاحبه ای از «تقسیم علم به علم اسلامی و علم غیر اسلامی»، با تفسیر های نادرستی که از این مدعا ارائه کرده اند انتقاد کرده و شدیدا به این ادعای عقلانی و برهانی حمله نموده اند؛ از جمله گفته اند تقسیم بندی علم ایمانی و علم کفری و ... را به هیچ وجه بنده نمی توانم بپذیرم، چرا که این تقسیم بندی هیچ استدلال محکمی ندارد.... فیزیولوژی بدن انسان که اسلامی و غیر اسلامی ندارد؛... به نظر من دخالت دادن عقیده یک خطای بزرگی است. یعنی بیاییم عقاید انسان ها و مباحث جهان بینی را در قوانین طبیعت بیاوریم و بخواهیم بر اساس آن ها تقسیم بندی کنیم که طب اسلامی و غیر اسلامی داریم! (خبرگزاری جماران16/6/1403).

در نقد دیدگاه ایشان باید عرض کنم انصاف در انتقاد این است که ناقد، اول درست مدعای خصم را بیان کند و سپس به نقد آن بپردازد؛ اما این که کسی دیدگاهی را تحریف کرده یا فقط به وجه باطلی، آن را ارائه کرده و بعد با نقد آن وجه باطل، بر سر کلیت آن ادعا بکوبد نه عالمانه است و نه منصفانه؛ انتظار از استاد غرویان، نقد عالمانه و منصفانه بود ولی متاسفانه ایشان در بیان ادعای تقسیم علم، به اسلامی و غیر اسلامی، به وجه درستش، که بر مبنای توحید شکل می گیرد توجهی نکرده اند؛ ما در ادامه مختصرا با توجه به مبنای توحید افعالی روشن می کنیم چنین تقیسمی درست و پذیرفتنی است بلکه یک مومن معتقد باید درستی چنین تقسیمی را بپذیرد؛ به هر جهت این تقسیم بر اساس توحید افعالی و نیز توحید وجودی درست است و ضرورتا باید آن را پذیرفت؛ مگر آن که کسی این دو نحوه توحید را قبول نداشته باشد که در این صورت باید بحث را به اثبات این دو گونه توحید منتقل کرد؛ ما فعلا فرض را بر این می گذاریم که ایشان توحید افعالی را قبول دارند و بر پایه این فرض، مدعا را اثبات می کنیم.

بر مبنای توحید افعالی، تاثیر و موثریت هر موضوع امکانی نهایتا به فاعلیت و موثریت خداوند منتهی می شود؛ و این خداوند است که نهایتا در ثبوت خود اشیاء یا در ثبوت خواص اشیاء برای اشیاء تاثیر گذار است؛ به گونه ای که هیچ فاعل دیگری موثریتش مستقل از موثریت حضرت حق نیست؛ این ادعا براهین خاص خود را دارد که در کتب فلسفی به اثبات رسیده ولی ما اینجا فقط به ادله نقلی و قرآنی آن اشاره ای می کنیم؛ از جمله در آیه (62 زمر) چنین آمده است «الله خالق کل شیء و هو علی کل شیء وکیل» یعنی خدا آفریننده هر چیزی است و او است که بر هر چیزی، کارسازی دارد؛ و در آیه (2 فرقان) فرمود «...خلق کل شیء فقدره تقدیرا» خداوند هر چیزی را آفرید و مقدراتش را مقرر کرد؛ و در آیه (164 انعام) می گوید «هو رب کل شیء» او است که هر چیزی را ربوبیت و اداره می کند؛ و نیز اوست که حافظ هر چیزی است «ان ربی علی کل شیء حفیظ» (57 هود) و هر چیزی را بسوی هدف مقررش، هدایت می کند «ربنا الذی اعطی کل شیء خلقه ثم هدی» (50 طه) و به زیبا سازی او می پردازد «احسن کل شیء خلقه» (7 سجده)؛ بنابراین این خداوند است که هم در اصل هستی اشیاء، فاعلیت و موثریت دارد و هم در ثبوت خواص آنها دخالت داشته و تاثیرگذار است؛ بر پایه این آیات و با نگاه به حکمت متعالیه صدرائی که حقائق امکانی را عین ربط به علت می داند، باید پذیرفت هر موضوعی که در هر علمی مورد بحث و گفتگو قرار می گیرد اولا معلول خداوند است و ثانیا هویتی است ربطی و تعلقی، که در ثبوت ذات ربطی اش مرتبط با ذات حق است، و نه ذات و حقیقتی بریده از حضرت حق؛ و نیز هر اثری و خاصیتی از او شکل بگیرد، انعقاد آن اثر و ترتب آن خاصیت، بر پایه موثریت و فاعلیت و مدبریت خداوند است نه بی ربط با خداوند و نا مرتبط با حضرت حق؛ روشن است موضوعی که ارتباط با خداوند، عین هویت او و نفس حقیقت آن است، بدون توجه به تکیه گاه هویتش، و تکیه گاه تاثیرش، شناخت پذیر نیست، و علم و آگاهی نسبت به آن، تحقق نمی یابد؛ زیرا غفلت از چنین ارتباط ذاتی اشیاء با خداوند، عین غفلت و بی توجهی به حقیقت و هویت آنها است؛ و این لازمه اش این است که ادعای آگاهی یافتن به هر موضوعی بدون توجه به خداوند که تکیه گاه هویت آن است، چیزی جز جهل مرکب، و شبه علم نباشد؛ چون چنین ارتباطی یک ارتباط ذاتی و غیر قابل انفکاک از هویت آن است نه ارتباط عرضی؛ پس بدون توجه به تکیه گاه هویتش درکی از آن شکل نگرفته است؛ و اینجا است که تقسیم علم به علم حقیقی و شبه علم، یا تقسیم آن به علم اسلامی و غیر اسلامی، شکل می گیرد؛ مثلا اگر کسی در فیزیولژی، بدون توجه به ربطی بودن هویت مخلوقات ادعا کند که مثلا «قلب به همه اندامها خون می رساند» این ادعا یک شبه علم است؛ نه علم حقیقی؛ زیرا قلبی که او به آن اشاره می کند قلب نامرتبط با خداوند است؛ در حالی که طبق مطالب پیش گفته چنین قلبی اصلا وجود ندارد تا گفته شود چنین قلبی، خون رسان است؛ پس در این فرض، این گزاره، باطل و کاذب است؛ زیرا خون رسانی کار چنین قلبی نیست بلکه کار قلبی است که عین ربط و تعلق به خداوند است؛ اما گوینده خون رسانی را به موضوعی نامرتبط با خدا نسبت می دهد و نتیجه این می شود که او درین گزاره گرفتار خطای در مصداق می شود؛ و حکم را به چیزی نسبت می دهد که مال آن نیست؛ لذا گزاره اش منطقا باطل و کاذب است؛ این گزاره در صورتی درست است که گوینده توجه داشته باشد که قلبی خون رسان است که هویتش عین ربط به ذات حق است و وجودش مرتبه نازل وجود خداوند و فاعلیتش مرتبه نازل فاعلیت خدا است؛ پس گزاره «قلب، خون رسان است» در فضای قبول توحید افعالی و ربطی بودن وجود مخلوقات درست است و در فضای انکار توحید افعالی باطل و نادرست است؛ و از همین رو است که خداوند در قرآن، کشاورزانی را که زراعتشان را بدون توجه به دخالت فاعلیت خداوند در کشاورزی، به خودشان نسبت می دهد تخطئه می کند و فکر آنان را باطل دانسته و می گوید «ا انتم تزرعونه ام نحن الزارعون» (64 واقعه) آیا گمان می کنید که شما کشاورزی می کنید!؟ یا این ما هستیم که کشاورزی می کنیم!؛ یعنی به کشاورز هشدار می دهد که این تو نیستی که کشاورزی میکنی بلکه این فاعلیت خداوند است که از مجرای وجود تو کشاورزی می کند؛ پس بر اساس مفاد این آیه، جمله «زید گندم کشت می کند» در صورتی درست است که خود زید و فاعلیتش در راستای وجود خداوند و فاعلیت آن تفسیر گردد نه زید بریده و بیگانه با وجود خداوند و فاعلیت او؛ همین سخن در باره خون رسانی قلب هم مطرح است؛ پس هیچ گزاره علمی، در نسبت خاصیتی به موضوعش، بدون توجه به فاعلیت خدا درست نیست و با توجه به فاعلیت حضرت حق است که درست است؛ البته این درستی و نادرستی گزاره ها در دو مبنای توحید و انکار توحید، در مقام عمل چندان تفاوت نمی کند؛ و قلب موحد و مشرک آثار واحدی دارد؛ چون اثر گذاری واقعی چنین حقیقتی به بینش موحدانه یا مشرکانه ما وابسته نیست؛ این بخاطر این است که آثار عملی قلب به واقعیتش وابسته است نه ذهنیتی که انسانها نسبت به آن دارند؛ بر خلاف گزاره علمی که انسان از واقعیتی بدست می آورند که درک درست یا نادرست از موضوع و محمول گزاره در درستی یا نادرستی گزاره علمی دخالت دارد.

پس روشن شد که بر خلاف دیدگاه جناب غرویان هر علمی و از جمله فیزیولژی می تواند اسلامی یا غیر اسلامی باشد و بر اساس دخالت و عدم دخالت جهان بینی ها می تواند درست یا نادرست باشد.

بیان ذکر شده بر اساس توحید افعالی بود؛ البته مدعای ما بر اساس «توحید وجودی» در سطح بالاتری قابل اثبات است که طالبان این بیان را به مقاله حقیر تحت عنوان «سکولار نبودن گزاره های علوم توصیفی» در اینترنت ارجاع می دهم.

1403/6/20 حسین عشاقی

تقسیم علم، علم سکولار، علم الهی، علم دینی، علم غیر دینی