خنده قاتل

چرا به بعضی از محتواهای فان و میم سم می گوییم؟

چرا به چنین محتواهایی نمی گوییم که خوب است، خنده دار است و از این حرف ها؟! سم ظاهرا ویژگی منفی ای دارد. عین این می ماند به چیز خوشمزه ای که دوست داریم بخوریم، بگوییم بدمزه یا زهر! 

نوجوانان به محتوای زردی که در آن کار غیر متعارفی انجام می شود و خنده دار نیز هست، سم می گویند. سم فارغ از متنی که می خواهیم بررسی کنیم، به تنهایی به معنای ماده ای است که باعث مرگ و آسیب می شود. حال باید بپرسیم آیا به صورت اتفاقی برای یک میم از چنین کلمه ای استفاده می شود؟ 

نمونه اسید

نمونه سم و سرطان

نمونه کارخانه سم سازی

به طور کلی هر محتوایی که غیرمتعارف، خنده دار، مسخره و جذاب باشد سم نام می گیرد. در وهله اول ما با توجه به ویژگی خود سم می گوییم که نوجوانان به چنین محتواهایی سم می گویند چون چنین محتواهایی باعث مرگ است! اماشاید اشتباه کرده باشیم و آن ها سم را برای این معنا به کار نبرند! اینجاست که پژوهش ما ادامه پیدا می کند. ما دریافتیم که واژه های دیگری نیز هستند که نوجوانان برای کلیپ ها یا میم ها به کار می برند و به نوعی بسیار شبیه به سم هستند و گاه جای همدیگر نیز به کار می روند. 

این واژه ها عبارت اند از: سرطان، اسید، جر خوردم، پاشیدم، تجزیه شدم، محو شدم، بخار شدم و ... 

گفتیم شاید اشتباه می کنیم و نوجوانان از کلمه سم همان معنایی را منظور نمی کنند که واقعا دارد ( ماده ای کشنده ) و آمدیم دیگر کلمه های مشابه را بررسی کردیم. برای اینکه بدانیم کدام معنا مد نظر نوجوانان و جوانان است، به ویژگی مشترک بین همه این عبارات و کلمه ها پرداختیم که عبارت بود از «از بین برندگی» و «آسیب». 

همه این کلمات گویا یا وسیله از بین برندگی هستند یا خود به معنای از بین رفتن و فنا شدن! آیا می توان ادعا کرد این همه کلمه به طور اتفاقی در ویژگی خاصی مشترک هستند؟!

سوالی که پیش می آید این است که چرا باید به کلیپ مسخره و خنده دار بگوییم سم یا بهتر بگویم، چرا باید به کلیپ خنده دار بگوییم از بین برنده؟ این کلیپ خنده دار و مسخره چه چیزی را از بین می برد؟!

در این مرحله به مصاحبه ها روی آوردیم و از تاثیری که دیدن سم ها روی افراد می گذارند سوال کردیم! به واقع دنبال این بودیم که یک محتوای سم، چه چیزی را از بین می برد. از بین بردن یک چیز، تاثیری است که محتوای سم بر روی کسانی که آن را می بینند می گذارد. 

نتیجه مصاحبه ها این بود که محتواهای سم باعث:

1- حال خوب می شوند.

2- مرا سرگرم می کنند. 

3- ما را از دغدغه های روز مره دور می کنند.

4- احساس می کنم در وضع بهتری هستم.

البته سم ها تاثیرات دیگری نیز روی مخاطبان می گذارند: از جمله فشار خوردن؛ اما وقتی درباره این می پرسیم که چرا دوست داری فشار بخوری، باز پاسخ ها به این سمت می رود که با این امید سم می بینم که بخندم نه برای فشار خوردن!

به طور کلی مصاحبه ها به این نکته اشاره دارند که اغلب سم ها باعث « حال خوب موقتی» می شوند. 

حال به سوال اولمان باز می گردیم. دیدن یک کلیپ که به آن سم می گوییم، یک چیزی را از بین می برد. این از یک سوی قضیه و یک سوی قضیه این است که دیدن چنین کلیپی باعث حال خوب حتی برای مدتی کوتاه می شود. 

در این بین، چیزی مبهم است. از بین رفتن چیزی و خوب شدن حال. باید از خودمان بپرسیم که از بین رفتن چه چیزی باعث خوب شدن حال می شود؟!

پاسخ را از مصاحبه ها به دست می آوریم.

وقتی از دیدن سم و تاثیرات آن پرسیدیم پاسخ ها این بود که دیدن سم ها چون ما را از مشکلات خانوادگی، شغلی و تحصیلی دور می کند، برای لحظاتی باعث خوب شدن حالمان می شود.

 در واقع وقتی به اوضاع اقتصادی مردم، مشکلات اجتماعی و شغلی و فرهنگی نگاه می کنیم، خود را در وضعیت خوبی نمی بینیم و به محتواهایی پناه می بریم که فکرمان را از واقعیت های نامطلوب زندگی برهاند. به همین دلیل هم کسانی که به اصطلاح محتوای سم تولید می کنند و کارخانه سم سازی دارند، فالوران و لایک کنندگان بالایی می گیرند. ما دنبال سم و کسانی که آن را عرضه می کنند هستیم. برای همین هر روز کانال ها و پیج های که محتوای سم دارند بیشتر می شوند و دنبال کنندگان زیادی نیز دارند. 

به طور کلی ما برای رسیدن به نتایج از دو مقدمه و یک نتیجه استفاده کردیم:

سم، محتوایی خنده دار است.

یک محتوای خنده دار، از بین برنده حال بد است = یک محتوای خنده دار، خوب کننده حال است. 

سم، از بین برنده حال بد است = سم، خوب کننده حال است. 

از دیگر راهنماهایی که به ما می گوید محتوای سم با خنده همراه است، ایموجی های خنده ای است که کنارش استفاده می شود. همچنین آمارها به ما می گویند که در کشور ایران شکلک خنده، بیشتر از سایر شلک ها استفاده می شود. هر چه قدر تمایل دیدن و تجربه سم ها بیشتر شود، نشان دهنده بیشتر بد شدن حال ما و نیاز بیشتر به محتوای سم است. 

از دیگر نتایجی که به آن دست یافتیم، شدت سم بودن محتوا بود. به طوری که از نظر شدت، در مصاحبه ای از افراد که از همه این کلمات استفاده می کردند و تفاوت آن ها را می دانستند، متوجه شدیم که «سرطان» شدید تر از «اسید» و «اسید» شدید تر از «سم» است. طبقه بندی این سه نشان می دهد که داروهای مسکنی مانند سم و اسید و سرطان نیز دوز های ضعیف و قوی دارند. وقتی داروهای گوناگونی برای یک بیماری ساخته می شود، نشان دهنده اهمیت آن بیماری است. 

به طور خلاصه:

سوال الف: به چه محتواهایی سم گفته می شود؟ نتیجه مشاهدات و مصاحبه ها این بود که: به محتواهای فان، خنده دار، مسخره و جذاب سم می گویند. 

سوال ب: واژه سم چه چیزی دارد که برای نامیدن چنین محتواهایی از آن استفاده می شود؟ وقتی می گوییم فلانی بد است به سبب ویژگی یا ویژگی هایی می گوییم این حرف را، پس به ویژگی سم پرداختیم که باعث مرگ و آسیب است اما از کجا باید می دانستیم این ویژگی مد نظر است؟ به کلمات مشابه نیز پرداختیم که باز همین ویزگی آسیب و از بین روندگی در آن ها هم وجود داشت. 

نتیجه این دو سوال این شد که نوجوانان به محتواهای مسخره، خنده دار و سرگرم کننده، از بین برنده می گویند. 

سوال ج: محتواهای سرگرم کننده، خنده دار و مسخره،چه چیزی را از بین می برند که با واژه هایی که ویژگی از بین برندگی دارند صدایش می زنیم؟ وقتی در مصاحبه ها از تاثیرات سم سوال کردیم، متوجه شدیم که تاثیر این نوع محتواها، خوب کردن حال، تفریح و دور کردن افراد از زندگی خاکستری و دغدغه هایی مثل کنکور، مدرسه، دانشگاه، آینده، مشکلات مالی، شغل، تحقیر، خانواده، ازدواج، اپلای و ... است. سم ها با دور کردن افراد از چیزهای نامطلوب، باعث خوب شدن حال حتی برای مدت کوتاهی می شوند. این نوع محتواها، حال بد و دغدغه ها را مسموم می کنند. وقتی از کلمه تجزیه شدم استفاده می کنیم در واقع این مشکلات و دغدغه های ما هستند که برای مدت کوتاهی تجزیه می شوند یا این مشکلات اقتصادی ما هستند که برای مدت کوتاهی سرطانی شده و از بین می روند. 

تئوری حاضر (خنده قاتل) نشان می دهد که هر چه قدر خنده ها بیشتر باشند، دردها هم به همان اندازه عمیق تر هستند. این اصل ما را یاد فیلم جوکر می اندازد.

سعید مبین شهیر

منبع: مبین شهیر، سعید (1402). هفت ایده نظری جدید در علوم اجتماعی. قزوین: انتشارات جهاد دانشگاهی. ص 1-150.

استفاده با ذکر منبع مجاز است.