شناسایی و معرفی نظامهای آبیاری و جایگاه آب در آداب و رسوم مردم خوزستان

خوزستان یکی از کهن ترین مراکز تمدن در جهان می باشد که از سپیده دم تمدن ، مرکز و محل زندگی اقوام پیش از تاریخ بوده است . رودخانه های جاری نیز دشت خوزستان را به یکی از حاصلخیزترین جلگه های کشور تبدیل ساخته , از این رو در طول تاریخ نظر انسان های ساکن در آن را معطوف به استفاده از آب نموده است که حاصل آن ساخت بند ها ، آسیابها ، قناتها و کانال های متعدد در ادوار مختلف بوده است. علاوه بر آن خلق شیوه های حفظ و نگهداری آب و بهره برداری از آن به ایجاد سازمان های مختلف و نوعی دیوان سالاری انجامیده است که در طی قرون متمادی با کمی تفاوت به حیات خود ادامه داده است.  بررسی ها نشان می دهد که در دوره هخامنشی روش های آبیاری توسعه قابل توجهی داشته و در عصر ساسانی فنون سد سازی , آب رسانی و روش های بهره برداری از آب به اوج خود رسیده بود . مدارک موجود حاکی از وجود دیوانی به نام دیوان آب در بین ادارات دوران اسلامی می باشد که وظیفه اش تعیین سهم مالکان از آب و ثبت نقل و انتقالات آن در دفاتر قانونی بوده است .

همچنین سیاحان در آثار و سفرنامه های به جای مانده از خود, به نظام های آبیاری در نقاط مختلف خوزستان و تقسیم آب در نواحی تحت نظر میراب ها اشاره داشته و از نحوه آبیاری شبانه مزارع و منافع آن مطالبی ارائه داده اند.

نظام های آبیاری بعنوان بخشی از فهرست طولانی فرهنگ ایران توانسته خود را با تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر دوره تطابق داده و به حیات خود ادامه دهد و باورهایی را در زندگی و آداب مردم به یادگار بگذارد که همگی در راستای حفظ، نگهداری و جلوگیری از اتلاف آب بوده است .

این تحقیق با هدف شناخت نظام های آبیاری و جایگاه آب در آداب , اعتقادات و باورهایی مردم  استان , انجام شده و سعی دارد تا با معرفی نظام های سنتی آبیاری و ... توجه نسل امروز را به این بخش از سابقه و تمدن درخشان کشور معطوف نماید از اینرو ,با مطالعه اسناد ، مدارک و متون تاریخی، سفرنامه ها ، خاطرات و بازدیدهای میدانی ، مصاحبه با متخصصین و مطلعین محلی, اطلاعات گردآوری و مورد بررسی قرار گرفته و پس از فیش برداری , مطالب مورد نیاز استخراج گردیده است .

همچنین در این تحقیق بعضی از مراسمات مردم خوزستان نظیر مراسم طلب بیان شده آنگاه قصه ها ، باورها ، ضرب المثل ها وکنایه هایی که هنوز در بین مردم این سرزمین رایج است و  بسیاری از آنها برای حفظ و حراست از منابع آب یا پیشگیری از آلودن آن در حافظه ها باقی مانده , تشریح گردیده و در ادامه آیین مذهبی ، آداب و رسوم مندائیان ( صابئین ) به عنوان یکی از اقوام بسیار قدیمی ساکن در خوزستان که اکثر آداب و رسوم آنها با آب جاری صورت می گیرد , مورد مطالعه قرار گرفته است , آنگاه پس از معرفی ابزار و وسایل مرتبط با آب و ذخیره و حمل آن , آسیاب های آبی شرح داده شده  و در پایان شغل های مرتبط با آب بیان گردیده است .

 

Keywords:

نظامهای آبیاری , خوزستان