ارزیابی عملکرد علوفه و خصوصیات زراعی ژنوتیپ های خلر در آزمایشات مقایسه عملکرد مقدماتی مشترک در شرایط دیم گرمسیری و نیمه گرمسیری

امروزه کاربرد گیاهان علوفه ای یک ساله در تناوب زراعی به عنوان پشتوانه هر سیستم زراعی پایدار به شمار می آید. به منظور تامین علوفه مورد نیاز کشور و از طرف دیگر توانایی استفاده گیاهان علوفه ای ازجمله ماشک و خلر در تناوب زراعی می تواند گامی مهم در جهت حفظ ساختمان خاک، تولید علوفه و رفع بیکاری باشد. به همین منظور در بخش علوفه موسسه هر ساله طرح های به نژادی متعددی در جهت تولید ارقامی با عملکرد بالا اجرا می گردد که پژوهش حاضر نیز در این راستا بوده است. این بررسی شامل 18 ژنوتیپ خلر انتخابی از آزمایشIGYT-High Biomass-2015 به همراه رقم نقده به عنوان شاهد و تعداد سه لاین امید بخش خلر که در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در دو تکرار در ایستگاه های گچساران و شیروان چرداول در سال زراعی 95-1394 اجرا و هر لاین در 4 خط به طول 56/4 متر به فاصله 25 سانتی متر از همدیگر با تراکم دانه 150 دانه در متر مربع توسط دستگاه بذرکار آزمایشات در زمان مناسب کشت شدعلاوه بر مراقبت های لازم، یادداشت برداری از صفات مهم زراعی و مورفو – فیزیولوژیکی در طی دوره رشد صورت گرفت. بر اساس مدل آماری حاکم بر طرح تجزیه واریانس ساده و مرکب بر روی صفات مهم زراعی گردید. مقایسات میانگین صفات زراعی در سطوح احتمال آماری 5% و 1% به روش حداقل تفاوت معنی دار (LSD) انجام و در نهایت ژنوتیپ های برتر نسبت به شاهد نقده به منظور بررسی در سال آینده گزینش شدند. نتایج تجزیه واریانس ساده در ایستگاه گچساران نشان داد که اختلاف ژنوتیپ های خلر از نظر وزن صد دانه در سطح احتمال کمتر از 1% معنی دار، از نظر صفات عملکرد دانه و عملکرد زیست توده در سطح احتمال 5% معنی دار و از نظر سایر صفات معنی دار نگردید. مقایسه میانگین عملکرد علوفه تر به روش حداقل تفاوت معنی داردر سطوح احتمال اماری نشان داد که ژنوتیپ شماره 8 با حداکثر عملکرد علوفه تر در کلاس B و مابقی ژنوتیپ های خلر در کلاسی مشابه با شاهد قرار گرفتند. نتایج مقایسه میانگین وزن زیست توده همچنین نشان داد که ژنوتیپ های 6 و 4 در کلاس D و B قرار گرفتند. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان داد که ژنوتیپ های 6 و 4 به ترتیب با حداقل و حداکثر عملکرد دانه در کلاس های C و A جای گرفتند. در نهایت تعداد 16 ژنوتیپ برای بررسی بیشتر در سال بعد گزینش گردید. ژنوتیپ شماره 4 در مقایسه با سایر ژنوتیپ های خلر به عنوان بهترین ژنوتیپ ثبت شد. نتایج تجزیه واریانس در ایستگاه شیروان چرداول نشان داد که اختلاف ژنوتیپ های خلر از نظر عملکرد علوفه تر و وزن صد دانه در سطح احتمال کمتر از 1% معنی دار و اختلافات مشاهده شده در سایر صفات زراعی از قبیل عملکرد دانه، عملکرد زیست توده، روز تا گلدهی، روز تا رسیدن دانه و ارتفاع بوته در سطوح احتمال آماری معنی دارنگردید. مقایسه میانگین عملکرد علوفه تر به روش حداقل تفاوت معنی داردر سطح احتمال آماری نشان داد که ژنوتیپ شماره 6 با حداکثر عملکرد علوفه تر در کلاس A و ژنوتیپ شماره 19 با حداقل عملکرد در کلاسی معادل با شاهد جای گرفت. مقایسه میانگین وزن زیست توده نشان داد که ژنوتیپ های 11 و 14 به ترتیب در کلاس معادل با شاهد و B قرار گر فت. نتایج مقایسه میانگین عملکرد دانه به روش حداقل تفاوت معنی داردر سطوح احتمال آماری نشان داد که ژنوتیپ های 7 و 3 به ترتیب با حداقل و حداکثر عملکرد دانه در کلاسی همتراز با نقده قرار گرفتند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که اثر مکان برای صفات زراعی عملکرد دانه، عملکرد زیست توده، روز تا گلدهی و روز تا رسیدن دانه در سطح احتمال کمتر از 1% ، برای صفات زراعی عملکرد علوفه تر و ارتفاع بوته در سطح احتمال 5% معنی دار و برای صفت وزن صد دانه در سطوح احتمال آماری معنی دارنگردید. اثر ژنوتیپ برای صفات زراعی عملکرد علوفه تر و وزن صد دانه در سطح احتمال کمتر از 1%، صفت عملکرد زیست توده در سطح احتمال 5% و سایر صفات اعم از عملکرد دانه، روز تا گلدهی، روز تا رسیدن دانه و ارتفاع بوته در سطوح احتمال آماری معنی دارنگردید. اثر متقابل ژنوتیپ  مکان برای صفات وزن صد دانه در سطح احتمال کمتر از 1%، برای صفات زراعی عملکرد دانه، عملکرد زیست توده و عملکرد علوفه تر در سطح احتمال 5% معنی دار و برای صفات روز تا گلدهی، روز تا رسیدن دانه و ارتفاع بوته معنی دار نگردید. دامنه عملکرد علوفه تراز 6/22095 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 19 تا 4/36494 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 6 با 2/65% برتری نسبت به نقده نوسان داشت. مقایسه میانگین به روش حداقل تفاوت معنی داردر سطوح احتمال آماری نشان داد که ژنوتیپ 6 با حداکثر عملکرد در کلاس A قرار گرفت. دامنه عملکرد زیست توده از 2/7732 کیلوگرم در هکتار تا 7/11166 کیلوگرم در هکتار به ترتیب برای ژنوتیپ های6 و 10 با 14% افت عملکرد نسبت به شاهد و 2/24% برتری نسبت به شاهد نقده متغیر بود. مقایسه میانگین نشان داد که ژنوتیپ های6 و 10 با حداقل و حداکثر عملکرد زیست توده در کلاس همتراز با شاهد و A قرار گرفتند. دامنه عملکرد دانه از 3/1853 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 7 تا 2/2752 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 4 به ترتیب با 1/10% کاهش عملکرد نسبت به شاهد و 5/33% افزایش عملکرد نسبت به شاهد در کلاس معادل با شاهد (C) و B قرار گرفتند. در نهایت تعداد 15 ژنوتیپ برتر برای بررسی در سال بعد در قالب آزمایشات مقایسه عملکرد ناحیه ای انتخاب گردید. ژنوتیپ شماره 6 از نظر عملکرد علوفه تر و ژنوتیپ شماره 4 از نظر عملکرد دانه از جمله بهترین ژنوتیپ های خلر مشخص گردید.واژه های کلیدی: عملکرد علوفه، مقایسه عملکرد مقدماتی، خلر و شرایط دیم