ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و تعیین پایداری عملکرد ژنوتیپ های عدس بهاره در شرایط سردسیر

به منظور بررسی سازگاری و پایداری عملکرد دانه در ژنوتیپ های امیدبخش عدس دیم بهاره، این مطالعه طی سه سال زراعی (1395-1392) و در 3 منطقه از مناطق سردسیردیم کشور( مراغه، قیدار و شیروان) اجرا شد. آزمایش شامل 20 ژنوتیپ پیشرفته عدس به همراه دو رقم شاهد (محلی قزوین و بیله سوار) بوده و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا گردید. در هر سال و در هر منطقه تجزیه واریانس ساده بر روی عملکرد دانه انجام و در پایان سال سوم در هر منطقه تجزیه مرکب (سه ساله) و تجزیه مرکب نهایی(3 سال و3 منطقه) انجام شد. برای تعیین لاین های پایدار ازنظر عملکرد دانه از روش لین وبینز، ضریب تغییرات عملکرد (CV%)، نسبت شاخص عملکرد و روش رتبه بندی استفاده شد. نتایج حاصل از تجزیه مرکب (3 سال و 3 منطقه) نشان داد که اثرات ساده سال، منطقه و ژنوتیپ و همچنین اثر سه جانبه سال× منطقه× ژنوتیپ بر عملکرد دانه از نظر آماری بسیار معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه مربوط به سال سوم (383 کیلوگرم در هکتار)، منطقه زنجان (7/260کیلوگرم در هکتار) بود. لاین های شماره 17 (FLIP 2003-2L)، 1 (Qaz_89-90PR52)، 11 (FLIP 2007-30L) و 4 (Qaz_89-90PR108) به ترتیب با متوسط 241 ، 233 ، 230 و 229 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه و بیشترین نسبت شاخص عملکرد را در بین ژنوتیپ های آزمایشی داشتند. ژنوتیپ های شماره 22 (محلی قزوین)،12 (FLIP2010-7L) و 9 (FLIP2007-5L) از نظر روش لین و بینز نسبت به سایر ژنوتیپ های آزمایشی پایدارتربوده وکمترین واریانس درون مکانی نیز متعلق به ژنوتیپ های 22 و 12 بود. ژنوتیپ های شماره 1 (Qaz_89-90PR52)، 22 (محلی قزوین)، 4 (Qaz_89-90PR108) و 17 (FLIP 2003-2L) دارای کمترین مقدار میانگین رتبه بوده و کمترین انحراف معیار رتبه متعلق به ژنوتیپ های شماره 6 (FLIP 2010-28L)، 18 (FLIP2011-4L)، 13(FLIP 2010-12L) و1 (Qaz_89-90PR52) بود. بر اساس جمع بندی نتایج، لاین های شماره 1 ، 9 و 17 برای کشت بهاره در مناطق سردسیر دیم مناسب بوده و توصیه می شوند. واژه های کلیدی: عدس، ژنوتیپ، کشت بهاره، عملکرد دانه، دیم