ارزیابی توده ها و نسل های در حال تفکیک گندم نان دریافتی از طریق برنامه TCI برای شناسایی و گزینش لاین های مطلوب در شرایط دیم اقلیم سردسیر

بهره برداری از نوترکیبی ژنتیکی از طریق تلاقی بین ژنوتیپ های والدینی حامل ژن های کنترل کننده پتانسیل عملکرد، صفات مطلوب زراعی و مقاومت یا تحمل در برابر تنش های زنده و غیرزنده از راهبردهای مهم در اصلاح نباتات برای افزایش سطح تنوع ژنتیکی و اصلاح واریته های جدید برتر بشمار می رود. در راستای بهره برداری حداکثر از تنوع ژنتیکی و نوترکیبی ژن ها بدنبال انجام تلاقی بین ارقام گندم والدینی در برنامه غلات موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور و برنامه مشترک سمیت-ایکاردا-ترکیه (TCI) طی توافقی هرساله توده های دورگ و نسل های در حال تفکیک بین دو برنامه فوق تبادل می گردد. ژرم پلاسم تبادل شده به منظور امکان انجام مطالعات ژنتیکی برای شناسایی شاخص های اقلیمی موثر در دو اقلیم ایران و ترکیه و نیز شناسایی ژرم پلاسم حاوی ژن های مطلوب برای هر دو اقلیم در قالب پروژه ای مستقل مورد مطالعه قرار می گیرند. در همین راستا در این تحقیق تعداد 45 توده F4 حاصل از دورگ گیری های بین گونه ای در برنامه TCI ، به همراه تعداد 22 نسل F5 و تعداد 111 لاین F6 مورد بررسی قرار گرفتند. مواد فوق حاصل ارزیابی و گزینش در نسل های اولیه در ترکیه بوده و نیز سال گذشته در ایران در ایستگاه مراغه بررسی و گزینش شده اند. در نسل های در حال تفکیک مورد بررسی در فواصل هر 10 کرت ارقام گندم شاهد سرداری، آذر-2 ، رصد، هما و اوحدی به تناوب کشت شده و به منظور ارزیابی و مقایسه صفات مورد بهره برداری قرار گرفت. در طول دوره ی رویشی ضمن انجام مراقبت های زراعی لازم منجمله مبارزه با علف های هرز، صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک موثر در افزایش عملکرد در شرایط دیم، نظیر زوردسی، تحمل به سرما، طول پدانکل و ارتفاع بوته بیشتر، مقاومت ساقه و عدم ورس، مورفولوژی گلچه ها و عدم ریزش دانه، ریشک دار بودن، کرک دار بودن، کوچک وکم عرض بودن برگ ها، مقاومت به زنگ زرد، سیاهک پنهان معمولی و پاکوتاه، پتانسیل عملکرد بالا با توجه به اجزا عملکرد، مورفولوژی سنبله، تعداد پنجه، یکنواختی پنجه ها مورد ارزیابی قرار گرفت. در نتیجه ارزیابی های انجام شده و در مقایسه با ارقام شاهد در قالب این تحقیق در ایستگاه مراغه در نسل F4 تعداد 39 توده مطلوب شناسایی و انتخاب شده و جهت ادامه بررسی به نسل بعد هدایت گردیدند. در F5 از تعداد 17 توده مطلوب شناسایی شده در مجموع تعداد 57 تک بوته انتخاب و برای تشکیل فامیل های یکنواخت به نسل بعد هدایت گردیدند. در نسل F6 با توجه به ارزیابی های انجام شده تعداد 67 لاین برتر در مقایسه با ارقام شاهد شناسایی و برای ادامه بررسی به آزمایش مقدماتی ایستگاهی هدایت گردیدند. واژه های کلیدی: گندم نان، کشت دیم، دورگ گیری، تنوع ژنتیکی، سلکسیون در نسل های در حال تفکیک