مطالعه تراکم، دینامیک جمعیت و مدل سازی تغییرات شانه دار حوزه جنوبی دریای خزر Mnemiopsis leidyi مهاجم

با ورود گونه مهاجم شانه دار Mnemiopsis leidyi به دریای خزر درسال 1379 این اکوسیستم دچاره تغییرات گسترده ای شده است. لذا این پروژه با هدف بررسی شانه دار M. leidyi در سواحل جنوبی دریای خزر طی چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان در 4 نیم خط عمود بر ساحل (انزلی، تنکابن، نوشهرو امیر آباد) در سال 1392 صورت گرفت. نمونه برداری از شانه دار M. leidyi با استفاده از تور پلانکتون با چشمهمیکرونو قطر دهانه50 سانتیمتر بصورت کشش عمودی در لایه های 5-0، 10-0 و 20-0 متر و درایستگاهایی با عمق 5، 10 و 20 متر انجام شد. در این مطالعه مجموعا 98 نمونه شانه دار جمع آوری گردید که دامنه طولی آنها از 5 میلیمتر تا 50 میلیمتر بود. بررسی شانه دار مهاجم دریای خزر نشان داد که میانگین تراکم و زیتوده سالیانه شانه دار بترتیب 8/5±6/15 عدد در مترمکعب (1/41±5/139 عدد در متر مربع) و 1/0±7/0 گرم در مترمکعب (7/0±3/5 گرم در متر مربع) بود. بیشترین میزان میانگین تراکم شانه دار در فصل پاییز با 8/13±6/36 (خطای معیار ± میانگین) عدد در مترمکعب (6/103±1/355 (خطای معیار ± میانگین) عدد در متر مربع) و بیشترین میزان میانگین زیتوده شانه دار در فصل تابستان با 2/0±9/1 (خطای معیار ± میانگین) گرم در مترمکعب (5/1±0/15 (خطای معیار ± میانگین) گرم در متر مربع) به ثبت رسید. کمترین میزان میانگین تراکم شانهدار در فصل زمستان با 5/0±3/1 (خطای معیار ± میانگین) عدد در مترمکعب و کمترین میزان زیتوده در فصل زمستان با 005/0±01/0 (خطای معیار ± میانگین) گرم در مترمکعب بود بررسی مقایسه آماری نشان داد که از لحاظ تراکم شانه دار، فصل پاییز با دارا بودن بیشترین میزان تراکم نسبت به سایر فصول دارای اختلاف معنی داری بود (05/0P<). از طرفی فصل تابستان زیتوده بیشتری به ترتیب نسبت به فصول پاییز ، بهار و زمستان داشته بنابراین مقایسه آماری نشان داد که از لحاظ زیتوده اختلاف معنی داری بین فصل تابستان با سایر فصول وجود دارد(05/0P<). بررسی نوسانات تراکم و زیتوده شانه دار در فصول مختلف نشان داد که لایه های آبی 5-0 متر در کلیه زمان ها دارای بیشترین میزان بودند. در فصل بهار بیش از 90 درصد جمعیت شانه دار در لایه 5-0 و تنها 10 درصد این جانوران در لایه بیش از 5 متر زندگی میکنند. در فصول تابستان و پاییز حدود 75 درصد شانه دار در لایه بالاتر از 5 متر و 25 درصد از آنها در لایه های زیرین (بیش از 5 متر) زندگی میکنند. در فصل زمستان شانه دارها در لایه 20-0 پراکنش یکسانی داشته اند. در مجموع بیشترین میزان میانگین سالانه تراکم شانه دار در لایه 5-0 متر فصل پاییز با 1/10±8/60 (خطای معیار ± میانگین) عدد در متر مکعب و بیشترین میزان میانگین زیتوده در لایه 5-0 متر فصل تابستان با 1/0±1/3 (خطای معیار ± میانگین) گرم در متر مکعب به ثبت رسید. بررسی ساختار گروه های طولی (اندازه) جمعیت شانه دار M. leidyi نشان داد که تراکم شانهدارانی با گروه طولی کمتر از 15 میلیمتر (قبل ازبلوغ) حدود 1/88 درصد را تشکیل میدهند. همچنین گروه بالغین شانه دار (بزرگتر از 16 میلیمتر) در 9/11 درصد جمعیت شانه دار را شامل شدند. بررسی پراکنش منطقه ای شانه دار مهاجم در حوزه جنوبی دریای خزر نشان دادکه در این حوزه از لحاظ میزان تراکم و زیتوده مناطق دارای اختلاف معنی داری هستند (05/0P<). بررسی جمعیت شانه دار نشان داد که دو منطقه غرب و شرق از لحاظ تراکم و زیتوده مشابه بوده و با منطقه مرکزی تفاوت دارند. منطقه شرقی و غربی نسبت به منطقه میانی از تراکم بیشتری برخوردار می باشد. تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از شانه دار طی سال 1392 نشان داد که فراوانی شانه دار با درجه حرارت آب دارای رابطه مستقیم و معنی داری است (789/0=r ،004/0p<). بنابراین با افزایش درجه حرارت آب در فصل تابستان (با دمای 30-25 درجه سانتیگراد) میزان فراوانی شانه دار نیز افزایش یافته و با کاهش دمای آب در فصل زمستان (در دمای 12-8 درجه سانتیگراد) میزان شانه دار کاهش نشان داد. افزایش درجه حرارت سبب ازدیاد شانه دار از طریق تکثیر سریع آنها می شود و از این رو فراوانی شانه دار ها با اندازه کوچکتر از 15 میلی متر افزایش پیدا می کند. از طرفی شوری نیز تاییر معنی داری در افزایش اندازه شانه دار ندارد. کلمات کلیدی: شانه دار Mnemiopsis leidyi، تراکم و زیتوده، پراکنش، حوزه جنوبی دریای خزر