امکان سنجی ایجاد زیستگاه طبیعی تخم ریزی ماهیان استخوانی در معرض خطر دریای خزر به منظور حفظ تنوع زیستی و ژنتیکی

هدف از این مطالعه بررسی امکان تکثیر طبیعی ماهیان در معرض خطر انقراض حوضه جنوبی دریای خزر در رودخانه های تجن، هراز، سردآبرود و چالوس و شناسایی و معرفی زیستگاه های مناسب برای این گونه ها در منطقه مورد مطالعه به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی است. نمونه برداری از پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب، بزرگ بی مهرگان کفزی و فون ماهیان در هریک از رودخانه ها، بصورت فصلی در ایستگاه های تعیین شده از اسفند ‮‭1389‬ طی یک سال صورت گرفت. نمونه برداری از بزرگ بی مهرگان کفزی با استفاده از نمونه بردار سوربر و برای نمونه برداری از گونه های ماهیان از تور گوشگیر و دستگاه الکتروشوکر با جریان ‮‭1/7‬ آمپر و ولتاژ ‮‭100-300‬ ولت استفاده گردید. در مجموع ‮‭53‬ تاکسون از بزرگ بی مهرگان کفزی در جهار رودخانه فوق شناسایی شده که رودخانه تجن با ‮‭47‬ تاکسون از بیشترین غنای گونه ای برخوردار بودند. در رودخانه های مورد مطالعه ‮‭20‬ گونه ماهی شناسایی شده که 6 گونه آنها غیر بومی بودند. نتایج این مطالعه نشان داد که غالب ماهیان شناسایی شده، گونه های ساکن رودخانه بودند. تنوع گونه ای ماهیان از بالا دست به پایین دست رودخانه ها افزایش داشت.همچنین نتایج مطالعه حاضر نشان داد که فراوانی نسبی گونه های ماهی مقاوم به آلودگی و شرایط سخت محیطی در تمامی رودخانه ها بیشتر از گونه های حساس بودند. برآیند پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب نظیر دمای آب، ‭DO ‬، ‭BOD‬5 ، ‭pH‬، ‭TSS‬، ‭TDS‬، ‭EC ‬، کدورت و مواد مغذی، شاخص های زیستی نظیر شانن، ‭EPT ‬، ‭HFBI ‬،‭EPT/CHIR.‬، گروه های کارکرد تغذیه ای و حضور و عدم حضور گونه های ماهیان نشان داد که از بالا دست تمامی رودخانه های مورد مطالعه به پایین دست آنها کیفیت آب بصورت معنی دار کاهش یافته (به عنوان مثال در رودخانه تجن میزان کدورت آب از صفر در ایستگاه 1 تا ‮‭333‬ ‭NTU ‬در ایستگاه 6 ، متغیر بود که به شدت تحت تاثیر کارگاه های شن و ماسه است. همچنین فعالیت کارگاه های پرورش ماهی تاثیر معنی داری بر کیفیت آب رودخانه هراز داشت). حداقل شاخص ‮‭84/2‬ ‭HFBI ‬در ایستگاه 1 بوده و حداکثر آن در ایستگاه 5 به مقدار ‮‭6/01‬ بود) و امکان تکثیر طبیعی گونه های مهاجر که غالب گونه های در معرض خطر انقراض را شامل شده در پایین دست رودخانه ها ی هراز و تجن وجود ندارد. شرایط برای تکثیر طبیعی این گونه ها در رودخانه های سردآبرود و چالوس تا حدی وجود دارد. در سد شهید رجایی ساری بیشترین فراوانی نسبی گونه های ماهیان به ترتیب متعلق به سیاه ماهی ‭Capoeta capoeta‬، سس ماهی ‭Luciobarbus capito ‬و ماهی سفید رودخانه ای ‭Squalius cephalus ‬بودند. این گونه ها دارای ساختار سنی، طولی و وزنی مختلفی در زیستگاه سد شهید رجایی بوده و اکوسیستم دریاچه پشت سد فوق و بالا دست آن ، شرایطی را فراهم نموده که احتمالا امکان معرفی و زیست برخی از گونه های مهاجر و در معرض خطر انقراض نظیر ماهیان خاویاری، سس ماهیان، شاه کولی و... به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی برای حفظ تنوع زیستی وجود دارد. واژه های کلیدی: رودخانه تجن، هراز، سردابرود، چالوس ، سد شهید رجایی، زیستگاه، آلودگی، بازسازی، گونه های ماهی در معرض خطر انقراض