جمع آوری و تحلیل داده های فرسایش و رسوب دهی برای ایجاد بانک اطلاعات کشور

برآوردهای موجود از فرسایش کشور، اغلب مبتنی بربررسی های محدود و نظرات کارشناسی است. برای تعیین رقم دقیق تراز فرسایش کشور، اتکا به مقادیر اندازه گیری شده فرسایش و رسوب ضروری است. با هدف اصلاح برآوردها، جمع آوری مقادیر اندازه گیری شده فرسایش و رسوب در سطح کشور شامل روش سزیم ،‮‭137‬ کرت های فرسایش، بندهای رسوب گیر، سدهای مخزنی و ایستگاه های هیدرومتری جمع آوری شد. بررسی مقادیر به دست آمده از فرسایش و رسوب، با استفاده از بانک اطلاعاتی ایجادشده از اصولی ترین راه کارها می باشد. برای هر یک از روش های سزیم ،‮‭137‬ کرت های فرسایش، بندهای رسوب گیر، سدهای مخزنی و ایستگاه های هیدرومتری به ترتیب ‮‭545‬ نقطه، ‮‭291‬ کرت، ‮‭37‬ بند، ‮‭27‬ سد و ‮‭206‬ ایستگاه، به عنوان اطلاعات توصیفی ذخیره گردید. با توجه به زمین مرجع بودن بانک اطلاعاتی، این بانک قابلیت پرس وجوی ارقام مربوط به فرسایش و رسوب را در شرایط مختلف محیطی ازجمله اقلیم، شیب و... در سطح زمین دارا می باشد. به عبارت دیگر، با استفاده از عملگرهای ریاضی و منطقی می توان برای پرسش های مختلف از قبیل"کدام کرت ها، فرسایشی بیش از مقداری معین در دامنه شیب و اقلیم خاص دارند؟"، یا "میانه فرسایش به روش سزیوم ‮‭137‬ یا در کرت های با شیب بیش از مقداری معین چقدر است؟" پاسخ گرفت. بررسی اولیه داده ها نشان داد که عمده اندازه گیری های موجود، مربوط به دامنه رشته کوه های البرز و زاگرس بوده و در مناطق کویری مرکزی و شرقی کشور، اندازه گیری ها نادر است. مقایسه مقادیر تلفات خاک کرت فرسایش و فرسایش روش سزیم ،‮‭137‬ اختلاف چند صد برابری را نشان داد. به دلیل تغییرات و تفاوت های زیاد مقادیر مطلق این دو روش در یک منطقه، این ارقام، برای بررسی میزان تغییرات فرسایش در شرایط محیطی مختلف شامل کاربری، اقلیم و شیب استفاده شد. مقایسه این مقادیر نشان داد کم ترین میزان فرسایش مربوط به اراضی جنگلی بوده و پس از آن، مراتع، دیم زارها و اراضی مارنی قرار دارند. به رغم مشابهت در روند تغییرات، نسبت های تغییر فرسایش و تلفات خاک دو روش در کاربری های مختلف یکسان نبود. در روش سزیم ،‮‭137‬ نسبت فرسایش اراضی مرتعی به جنگلی معادل ‮‭1/5‬ و دیم به مرتع معادل دو برابر تعیین شد. در مقابل، نسبت تلفات خاک مرتع به جنگل و دیم به مرتع به ترتیب ‮‭70‬ و هفت برابر به دست آمد. در بررسی مقادیر فرسایش در اقلیم های مختلف مشخص شد بیش ترین مقدار فرسایش دراقلیم مدیترانه ای رخ داده و شیب تغییرات فرسایش از کاربری منابع طبیعی به اراضی دیم، در این اقلیم، بیش تر از سایر اقلیم ها می باشد. در بررسی میزان فرسایش کلاس های مختلف شیب، مشخص شد بیش ترین میزان فرسایش مربوط به شیب های پایینی (‮‭12-5‬ درصد) است. عمده فعالیت های کشاورزی و تغییرکاربری ها در این مناطق صورت گرفته و مراتع مورد بررسی، عمدتا در شیب های بالایی وجود دارند. مقادیر رسوب دهی روش های بزرگ مقیاس با مقادیر رسوب برآوردی مدل ‭EPM ‬مقایسه شد. نسبت های بین میانه ارقام رسوب بندهای رسوب گیر و سدهای مخزنی حدود ‮‭10‬ برابر اختلاف را نشان داد. نسبت های بین میانه ارقام رسوب مشاهده ای و برآوردی در بندها، حدود سه تا ‮‭3/5‬ برابرکم تر از روش ‭EPM‬، ایستگاه های هیدرومتری ‮‭1/5‬ برابر بیش تر از روش ‭EPM ‬و سدهای مخزنی دو تا ‮‭2/5‬ برابر بیش تر از روش ‭EPM ‬می باشد. این مقایسه نشان داد با افزایش مساحت، نسبت بین میانه رسوب مشاهده ای و برآوردی و همچنین میزان رسوب کل و رسوب دهی ویژه زیرحوضه ها افزایش می یابد. واژه های کلیدی: بانک اطلاعاتی، پلات ها، سزیم ،‮‭137‬ بندهای کوچک، سدهای ذخیره ای، ایستگاه هیدرومتری، ضریب رسوب دهی و مدل ‭EPM