بررسی پارامترهای بیلان آبی حوضه های انتخابی منتهی به مرزهای جنوب غربی و خلیج فارس، مطالعه موردی: استان خوزستان

با توجه به کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک، استفاده از راهکارهای مختلف و تلفیقی اجتناب ناپذیر می باشد که در این رابطه سدهای زیرزمینی از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. یکی از پارامترهای اساسی در طراحی سدهای زیرزمینی، میزان جریان زیرقشری است. مقدار آب زیرسطحی به بارش حوضه بالادست، تبخیر، دبی خروجی سطحی، سطح حوضه و مرفولوژی بستر رودخانه بستگی دارد. هدف از این تحقیق، برآورد حجم جریان زیرقشری از طریق بیلان هیدرولوژیکی است. در این خصوص، داده ها و اطلاعات هواشناسی و هیدرومتری ‮‭15‬ ایستگاه در سطح استان خوزستان اخذ شد و با ارزیابی، بازدیدهای میدانی و با در نظر گرفتن پارامترهایی نظیر کوهستانی بودن منطقه، محدودیت شیب، دبی رودخانه، هدایت الکتریکی آب، سازندهای زمین شناسی حوضه، مساحت حوضه و کاربری اراضی منطقه دو ایستگاه در حوضه آبخیز آبگلال و مرغاب به عنوان ایستگاه مناسب انتخاب شد. در این ایستگاه ها، با استفاده از مدل سالاس بیلان جریان زیرقشری محاسبه شد. در حوضه آبخیز آبگلال باغملک، از مقدار بارش کل، ‮‭73‬ درصد آن مجددا به صورت تبخیر و تعرق به جو باز می گردد و مقدار ‮‭11‬ درصد آن در سطح حوضه نفوذ می کند و تنها مقدار ‮‭9.15‬ درصد بارش تبدیل به رواناب شده و از حوضه خارج می شود. همچنین، در حوضه آبخیز مرغاب، از مقدار بارش کل، ‮‭24.41‬ درصد آن در سطح حوضه نفوذ می کند که از این مقدار، میزان ‮‭59.72‬ درصد آن مجددا به صورت تبخیر و تعرق به جو باز می گردد(معادل ‮‭9.29‬ درصد بارش کل) و مقدار ‮‭41.27‬ درصد از آب نفوذ یافته، به صورت جریان آب زیرزمینی در می آید. در نتیجه، تنها ‮‭3.11‬ درصد از بارش کل، در حوضه نفوذ می کند. با در نظر گرفتن مساحت حوضه آبگلال( ‮‭62.151‬ کیلومترمربع)، سالانه حدود ‮‭4.8‬ میلیون مترمکعب آب به صورت جریانات زیرسطحی از حوضه خارج می شود. با توجه به مساحت حوضه مرغاب (‮‭33.664‬ کیلومترمربع) سالانه حدود ‮‭250‬ میلیون مترمکعب آب به صورت جریانات سطحی و حدود ‮‭43‬ میلیون مترمکعب به صورت جریان زیرسطحی از حوضه خارج می شود. لذا، در یک جمع بندی می توان مطرح نمود که بسته به مشخصات حوضه، میزان جریان زیر قشری از یک حوضه به حوضه دیگر متفاوت خواهد بود. لذا با برنامه ریزی صحیح و با شناخت موقعیت مناسب به منظور احداث سد زیرزمینی، می توان بهره برداری مطلوب را از جریان زیرقشری به عمل آورد. در این پژوهش ارزیابی مدل سالاس برای هر دو ایستگاه مرغاب و باغملک با استفاده از آماره های ضریب تبیین، جذر میانگین مربعات خطای نسبی، ضریب نش، میانگین خطای انحراف و میانگین قدر مطلق خطا بررسی شد که نتایج بدست آمده در مجموع حاکی از عملکرد بهتر مدل در برآورد رواناب در ایستگاه مرغاب نسبت به ایستگاه باغملک می باشد. اما در ایستگاه باغملک نیز با توجه به آماره های ضریب تبیین(‮‭65.0‬)، جذر میانگین مربع خطای نسبی(‮‭97.0‬) و انحراف از میانگین مشاهداتی حدود ‮‭8.7‬ درصدی، نشان می دهد که مدل نیز در این ایستگاه عملکرد تقریبا متوسطی داشته است. واژه های کلیدی: بیلان بندی، حوضه آبگلال، حوضه مرغاب، جریان زیرقشری، مدل سالاس