بررسی الگوی توزیع و تغییرات جمعیت زنجرک های ناقل بیماری کرلی تاپ در مزارع چغندرقند

بیماری ویروسی کرلی تاپ از جمله مهمترین بیماری های ویروسی مزارع چغندر قند در اکثرکشور های تولید کننده این محصول در جهان بشمار می رود. شیوع و گسترش این بیماری در سطح مزارع عامل ایجاد خسارت جدی به محصول چغندر قند از لحاظ کمی و کیفی می باشد. ویروس عامل بیماری کرلی تاپ توسط زنجرک های جنس ‭Circulifer Zackvatkin ‬ازگیاهان بیمار به سالم انتقال می یابد و بیماری علاوه بر چغندر قند دارای میزبانهای دیگری در بین گیاهان زراعی و علف های هرز می باشد. در این بررسی الگوی توزیع جمعیت و تغییرات فراوانی زنجرکهای ‭Circulifer haematoceps ‬و ‭C. tenellus ‬، مهمترین ناقلین شناخته شده بیماری کرلی تاپ در مزارع چغندر قند در مناطقی از ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. این بررسی ها عمدتا طی مراحل اولیه دوره رشد گیاه (از شروع سبز شدن مزارع چغندر به مدت‮‭6-9‬ هفته) که حساس ترین مرحله از نظر بالا بودن راندمان انتقال ویروس توسط زنجرک ها و شدت خسارت ا جاد شده توسط بیماری می باشد انجام گرفته است. بر اساس نتایج بدست آمده، جمعیت زنجرک ‭C. haematoceps ‬در مزارع چغندر قند زرقان فارس در طول فصل رشد چغندر همواره بیشتر از ‭C. tenellus ‬بوده و این نسبت در نمونه برداری های انجام شده در سال ‮‭1388‬ در بیشتر مواقع 8 به 1 و یا حتی 9 به 1 بود. حداکثر فراوانی جمعیت افراد بالغ ‭C. haematoceps ‬و ‭C. tenellus ‬در این مزارع در سال ‮‭1387‬ به ترتیب با ‮‭3/8‬ و ‮‭0/4‬ عدد در نمونه (میانگین تعداد افراد بالغ در ‮‭10‬ نمونه هر نمونه شامل 5 بار تور زدن بر روی سطح گیاهان مزرعه) در اواسط و اواخرخرداد ماه مشاهده شد. متوسط آلودگی بوته های چغندر به علایم ظاهری بیماری کرلی تاپ در این مزارع برابر ‮‭32/3‬ % تخمین زده شد. در مزارع چغندر قند استان های کرمانشاه و همدان تنها گونه ‭ C. haematoceps ‬موجود و گونه ‭C. tenellus ‬در این مزارع حضور ندارد. حداکثر فراوانی جمعیت زنجرک ‭C. haematoceps ‬در مزارع چغندر قند استان همدان در اواخر تیر ماه مشاهده شد. الگوی توزیع گونه غالب یعنی ‭C. haematoceps ‬در مراحل اولیه رشد مزارع چغندر قند در زرقان با استفاده از روش رگرسیونی (روش تیلور یا ‭Taylor's power law=TPL) ‬تجمعی (‮‭1/43‬‭b=) ‬تشخیص داده شد. نسبت افراد نر به ماده در زمان ظهور حداکثر جمعیت در مزارع چغندر قند زرقان برای گونه ‭C. haematoceps ‬برابر ‮‭0/21‬ (یک نر به ازای 4 ماده) و برای ‭C. tenellus ‬برابر ‮‭1/05‬ (یک نر به ازای یک ماده) تخمین زده شد. واژه های کلیدی زنجرکهای ناقل ویروس کرلی تاپ، نوسانات جمعیت، چغندر قند، ایران،‭Circulifer haematoceps & Circulifer tenellus