مقایسه عملکرد و بهره وری تولید محصول برنج تحت سیستم های مختلف کشت سنتی، بهبودیافته و سیستم مدیریت فشرده کشت ‭(SRI)‬

به منظور مقایسه بهره وری منابع تولید، عملکرد و اجزای عملکرد برنج تحت سیستم های مختلف کشت، آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با ‮‭10‬ تیمار و 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز ترویج و توسعه تکنولوژی هراز بر روی رقم طارم در دو سال زراعی ‮‭1389‬ و ‮‭1390‬ انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل سیستمهای مختلف کشت سنتی، بهبود یافته و سیستم مدیریت فشرده کشت ‭(SRI) ‬بودند. سیستم کشت سنتی شامل نشاکاری گیاهچه های بالغ، مصرف ‭NPK ‬از محل کودهای اوره، سوپرفسفات تریپل و سولفات پتاسیم به مقدار ‮‭100-100-100‬ کیلوگرم در هکتار بصورت پایه و غرقابی دایم شالیزار؛ سیستم کشت بهبودیافته شامل نشاکاری گیاهچه های نیمه بالغ، مصرف تقسیطی کود اوره و زهکشی میان فصل و سیستم مدیریت فشرده کشت ‭(SRI ) ‬شامل نشاکاری یک گیاهچه جوان در کپه، استفاده از کودهای آلی و انجام آبیاری متناوب در کل دوره رشد که خود مشتمل بر 8 تیمار کودی ‭(SRI‬1‭-SRI‬8 ) به شرح زیر بوده است. 1 ‭SRI: ‬استفاده از کمپوست آزولا به مقدار 6 تن در هکتار بصورت پایه ؛ 2 ‭SRI: ‬استفاده از کود ارگانیک ‭Boil‬‮‭555‬ به مقدار 1تن در هکتار بصورت پایه ؛ ‭SRI‬3: کمپوست آزولا 6 تن در هکتار + ‮‭50‬ کیلوکود اوره بصورت پایه ؛ ‭SRI‬4: کود ارگانیک ‭Boil‬‮‭555‬ به مقدار 1 تن در هکتار+ ‮‭50‬ کیلوکود اوره بصورت پایه ؛ ‭SRI‬5: کمپوست آزولا 6 تن در هکتار + ‮‭50‬ کیلو کود اوره (%‮‭25‬ پایه + %‮‭25‬ تشکیل خوشه اولیه)؛ ‭SRI‬6: کود ارگانیک ‮‭50‬ ‭+ Boil‬‮‭555‬ کیلوکود اوره (%‮‭25‬ پایه + %‮‭25‬ تشکیل خوشه اولیه)؛ ‭SRI‬7: کمپوست آزولا + ‮‭100‬ کیلو کود اوره (%‮‭50‬ پایه + %‮‭25‬ پنجه زنی+ %‮‭25‬ تشکیل خوشه اولیه)؛ ‭SRI‬8: کود‮‭100‬ ‭+ Boil‬‮‭555‬ کیلوکود اوره (%‮‭50‬ پایه + %‮‭25‬ پنجه زنی+ %‮‭25‬ تشکیل خوشه اولیه). نتایج تجزیه مرکب داده های دو ساله آزمایش نشان داد که تیمارهای آزمایشی از نظر صفات ارتفاع بوته، تعداد خوشه در کپه، خوشه در مترمربع و عملکرد دانه دارای اختلاف معنی داری در سطح آماری %1 و از نظر صفت حداکثر تعداد پنجه در کپه دارای اختلاف معنی داری در سطح %5 بودند. این در حالی است که تیمارهای آزمایشی از نظر وزن هزاردانه، تعداد کل خوشچه در خوشه و تعداد دانه های پر در خوشه اختلاف معنی داری نداشتند. مقایسه میانگین دو ساله تیمارهای آزمایشی نشان داد که عملکرد دانه در تیمارهای سنتی، بهبود یافته، ‭SRI‬،6‭SRI‬،7‭SRI‬8 اختلاف معنی داری نداشتند. در این بین، تیمار سنتی با عملکرد دانه ‮‭5052/4‬ کیلوگرم در هکتار بیشترین و در گروه ‭a ‬قرار گرفت و تیمارهای بهبود یافته،‭SRI‬7 و ‭SRI‬8به ترتیب با عملکرد 0/،‮‭4493/9 4672‬ و ‮‭4436/9‬ کیلوگرم در هکتار در رتبه های بعدی قرار داشتند. نتایج حاصل از اندازه گیری میزان آب مصرفی در طول دوره رشد نشان داد که تیمار ‭SRI ‬با میانگین ‮‭599‬ میلیمتر کمترین میزان مصرف آب و تیمار سنتی با ‮‭855‬ میلیمتر بیشترین میزان مصرف آب را به خود اختصاص داد. تیمار بهبود یافته نیز با مصرف آب ‮‭684‬ میلیمتر کمتر از تیمار سنتی و بیشتر از ‭SRI ‬بود. بر همین اساس، تیمار ‭SRI‬7 دارای بیشترین راندمان مصرف آب (معادل ‮‭0/75‬) و تیمار سنتی از کمترین راندمان مصرف آب (معادل ‮‭0/59‬) برخوردار بود. نتایج نشان داد که کشت برنج به روش ‭SRI ‬، علاوه بر کاهش قابل توجه مصرف نهاده های تولید همچون بذر و گیاهچه (بیش از ‮‭80‬ درصد)، کاهش سطح خزانه (‮‭87‬ درصد)، کاهش هزینه پرورش گیاهچه در خزانه (‮‭42‬ درصد) و نیز صرفه جویی در مصرف آب (‮‭29‬ درصد)، از عملکردی قابل قبول در مقایسه با شیوه های معمول کشت برخوردار بود. با توجه به نتایج بدست آمده اگرچه مصرف کمپوست آزولا و کود آلی به تنهایی عملکرد کمتری نسبت به سایر تیمارها داشتند ، اما مصرف تقسیطی کودهای شیمیایی در ترکیب با کمپوست آزولا وکودآلی تجاری مصرف شده تحت سیستم مدیریت فشرده کشت ‭(SRI‬،7‭SRI‬8) ، باعث افزایش بهره وری تولید محصول برنج گردید. واژه های کلیدی: برنج، سیستم مدیریت فشرده کشت برنج، ،‭SRI ‬کمپوست آزولا، کود آلی