بررسی سازگاری و ارزیابی عملکرد کمی و کیفی 12 گونه دارویی در دو منطقه استان خراسان رضوی

توسعه کشت و فرآوری گیاهان دارویی که در سند راهبردی کشور پیش بینی شده است نیاز به تحقیقات گسترده درخصوص کشت و اهلی کردن و بررسی سازگاری گونه های تجاری و اقتصادی دارد. انتخاب گونه های دارویی سازگار و اقتصادی در شرایط اقلیمی منطقه مهمترین هدف اجرایی و کاربردی این پروژه بود که برای رسیدن به این هدف در ابتدا 12گونه گیاه دارویی شامل: آویشن باغی، نعناع فلفلی، بادرنجبویه ،مرزنجوش، کاکوتی ، پونه سای بینالودی، سر خارگل، زیره کوهی، سنبل الطیب، ترخون، همیشه بهار وکدو کاغذی انتخاب شدند که به دلایل مختلف کشت سه گونه آخر انجام نگردید. کشت بذر و یا نشاگونه ها در زمان مناسب و در قالب بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1390 انجام گردید. فواصل ردیف کاشت و بوته بر روی ردیف بسته به نوع گیاه متغییر بود.پس از کاشت خصوصیاتی ازقبیل: درصد استقرار، مراحل فنولوژی و رشد گونه ها، ارتفاع گیاه در زمان گلدهی، میزان عملکرد خشک اندام هوایی در واحد سطح، وزن خشک برگ و سرشاخه ها، درصد اسانس ( در گونه های اسانس دار )، میزان عملکرد گل ، بذر و ریشه درگیاهان سر خارگل و سنبل الطیب اندازه گیری شد و سپس داده ها ی جمع آوری شده تجزیه آماری شدند. نتایج تجزیه و مقایسه داده ها نشان داد که گونه های نعناع فلفلی ، سرخارگل، آوبشن باغی ، سنبل الطیب و زیره کوهی بیشترین و مرزنجوش و بادرنجبویه کمترین درصد استقرار را داشتند. نتایج بررسی مراحل فنولوژی و رشد گیاه نشان داد که در سال اول استقرار مراحل فنولوژی بیشتر گونه های کشت شده با تاخیر مواجه خواهند شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات سال و زمان برداشت( چین های مختلف) در گونه های آویشن باغی، نعناع فلفلی، بادرنجبویه، کاکوتی، پونه سای بینالودی، مرزنجوش و سر خارگل بر روی صفات مختلف ازجمله عملکرد اندام هوایی و درصد اسانس معنی دار می باشد. بیشترین میزان عملکرد محصول (کل اندام هوایی) آویشن باغی به میزان 3/7319 کیلو گرم در هکتار در سال دوم رشد گیاه بدست آمد. درصد اسانس گیاه بین 2/1 تا 8/1 درصد در نوسان بود. میزان اسانس آویشن در آبانماه نسبت به اوایل خرداد و اواخر مردادماه کاهش شدیدی نشان داد. عملکرد محصول نعناع فلفلی در سال اول رشد گیاه 5/3055 کیلو گرم در هکتار بود که در سال دوم رشد گیاه به 8/5359 کیلو گرم در هکتار افزایش یافت. میزان اسانس نعناع فلفلی در خرداد و تیر ماه بیشتر ازبرداشت آبان ماه تعیین شد. میزان عملکرد اندام هوایی و برگ گیاه بادرنجبویه در سال دوم برداشت ییشتر از سال اول و سوم رشد گیاه بود و تفاوت معنی داری داشتند. بیشترین میزان عملکرد محصول و اسانس مرزنجوش به میزان 8/4496 کیلو گرم در هکتار در سال دوم و برداشت مرداد ماه تولید شد. درصد اسانس مرزنجوش در سال سوم کاهش یافت. میزان اسانس کاکوتی بین سالهای مختلف آزمایش معنی دار نبود ولی عملکرد اسانس گیاه در سال اول ( 16/4 کیلو گرم در هکتار) کمتر از دو سال دیگر بود. مقدار محصول پونه سای بینالودی در سال اول رشد گیاه 5/919 کیلو گرم در هکتارکه در سال سوم به 1/1433 کیلو گرم افزایش یافت. میزان عملکرد اسانس گیاه در تیر ماه ( 74/34 کیلو گرم در هکتار) بیشتر از مهر ماه ( 5/10 کیلو گرم در هکتار) بود . اثرات سال و زمان برداشت بر روی بیشتر صفات مورد مطالعه سرخارگل معنی دار بود و در این آزمایش میزان عملکرد اندام هوایی سر خارگل در سال سوم ( 7169 کیلوگرم در هکتار ) بیشتر از سال اول و دوم رشد گیاه بود. همچنین میزان عملکرد محصول در برداشت تیر ماه بیشتر از آبان ماه تعیین گردید. میزان عملکرد خشک ریشه سر خارگل در سال دوم و سوم به ترتیب 6/2351 و 7/3925 کیلو گرم در هکتار بود. در سال سوم رشد زیره کوهی به ترتیب مقدار 24/26 و 9/739 کیلو گرم در هکتار اسانس و بذر بدست آمد. در این آزمایش میزان عملکرد ریشه خشک سنبل الطیب در سال اول و دوم به ترتیب 3/2133 و 7/577 کیلو گرم در هکتار تعیین شد.کلمات کلیدی: عملکرد محصول، سازگاری، درصد اسانس