سبب شناسی و مدیریت کنترل عارضه زوال درختان مرکبات در جنوب استان کرمان

عارضه زوال درختان مرکبات که بصورت پژمردگی و خشکیدگی ناگهانی درختان بارده طی فصل تابستان بروز می کند، در سالهای گذشته موجب مرگ ناگهانی تعداد زیادی از درختان پرتقال، نارنگی و گریپ فروت روی پایه بکرایی در جنوب استان کرمان شده است. خسارت این عارضه به دلیل مرگ ناگهانی و سریع درختان بسیار چشمگیر بوده و از نظر اقتصادی مهم است. این طرح با هدف بررسی سبب شناسی عارضه مذکور و همچنین دستیابی به روشهای کاهش خسارت و مدیریت آن در جنوب استان کرمان انجام گرفت. بررسی همراهی یا عدم همراهی پروکاریوت های بیماری زای گیاهی شامل فیتوپلاسماها، باکتری عامل گرینینگ، مایکوپلاسمای عامل بیماری استابورن، باکتری عامل بیماری سبزردی ابلقی و سایر پروکاریوت های احتمالی با جمع آوری نمونه های اندامهای مختلف درختان مرکبات سالم و بیمار و انجام واکنش زنجیره ای پلیمراز با استفاده از پرایمرهای عمومی و اختصاصی و تعیین توالی محصولات واکنش و تجزیه و تحلیل نتایج انجام گرفت. در نمونه های مذکور هیچ گونه فیتوپلاسما و همچنین عوامل بیماری های گرینینگ، استابورن و سبزردی ابلقی ردیابی نشد. در واکنش زنجیره ای با استفاده از جفت آغازگر عمومی پروکاریوت ها F342/R806 در نمونه های جمع آوری شده از درختان مرکبات سالم و نیز درختان مبتلا به زوال قطعاتی با اندازه 500 جفت باز تکثیر شد. نتیجه تعیین توالی تعدادی از قطعات تکثیرشده نشان داد که نمونه های موردبررسی شباهت زیادی به باکتری های Bacillus sp.، Lysinibacillus sp.، Pseudomonas sp.، Bacillus licheniformis، Bacillus cereus و Laysinibacillus fusiformis, داشتند. این باکتری ها و یا گونه هایی از آن ها قبلا به عنوان اندوفیت از گیاهان مختلف گزارش شده اند. در این بررسی، تفاوت قابل تمایزی ازنظر فلور باکتری های اندوفیت بین درختان مرکبات سالم و مبتلا به زوال مشاهده نشد. همراهی بیماری های ویروسی و شبه ویروسی تریستزا، مرگ ناگهانی مرکبات، پسوروز، اگزوکورتیس و کاچکسیا با استفاده از آزمون های الیزا و RT-PCR و مایه زنی به گیاهان محک و نیز آزمون جداسازی dsRNA از نمونه های گیاهی برای بررسی وجود سایر بیماری های ویروسی ناشناخته انجام گرفت. نتایج بیانگر عدم همراهی این میکروارگانیسم ها با عارضه مذکور بود. بررسی همراهی نماتد ریشه مرکبات و قارچ های خاکزی با عارضه مذکور نشان داد که تمامی نمونه های مورد بررسی بشدت به نماتد ریشه مرکبات (Tylencholus semipenetrans) آلوده بودند. متوسط تعداد نماتد ماده بالغ و لارو سن دوم در یک گرم ریشه، بترتیب از 150 تا 720 عدد و از 357 تا 2690 عدد متغییر بود. در 75 درصد نمونه های دارای علایم زوال، علاوه بر نماتد، شبه قارچ فیتوفترا نیز جداسازی گردید. متوسط تعداد پروپاگول شبه قارچ فیتوفترا در یک گرم خاک، 1/22 عدد بود. از 55 درصد نمونه های مبتلا به زوال، علاوه بر نماتد و فیتوفترا، قارچ Fusarium solani نیز جداسازی گردید. مایه زنی ترکیبی نماتد با قارچ های مذکور روی گیاهچه های بکرایی، منجر به بروز پوسیدگی ریشه و مرگ گیاهچه شد. برای ارزیابی وضعیت ریشه درختان مبتلا به عارضه زوال و مقایسه آن با درختان سالم، از روش های مونولیت و تنانت استفاده شد و اثر روش های مختلف آبیاری با آزمون تی جفتی بررسی گردید. نتایج نشان داد که اختلاف معنی داری بین میزان آب دریافتی درختان در طی فصل های گرم و سرد وجود دارد. بیشترین تغییرات در بین عوامل مورد بررسی مربوط به یکنواختی توزیع آب در درختان سالم و بیمار بود و در مراحل اول و دوم داده برداری به ترتیب برای درختان سالم و بیمار، 84 و 75، و 90 و 60 درصد بود. نتایج نشان می دهد که طول ریشه ها در درختان بیمار حدود 36 درصد نسبت به درختان سالم کمتر بود. به منظور بررسی تاثیر کاربرد کلسیم و مدیریت مصرف آب بر عارضه زوال درختان مرکبات، آزمایشی به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل: 1- میزان آب آبیاری در دو سطح (75 و 100 درصد تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A)، 2- آرایش قطره چکان ها در دو سطح (آرایش تک حلقه ای با 8 قطره چکان، آرایش دو حلقه ای با 20 قطره چکان) و 3- مصرف نیترات کلسیم در دو سطح (صفر و سه کیلوگرم) بودند. نتایج نشان داد که با افزایش تعداد قطره چکانها، عملکرد محصول و همچنین متوسط وزن، طول و قطر میوه افزایش می یابد. مصرف کود نیترات کلسیم بر طول میوه و ضخامت پوست به ترتیب در سطح 5 و 1 درصد تاثیر معنی داری داشت. با افزایش سطح آب آبیاری و افزایش تعداد قطره چکانها درصد پتاسیم برگ پرتقال افزایش یافت. انجام تحقیقات تکمیلی با استفاده از روش های کلاسیک (بررسی باکتریهای اندوفیت) و مولکولی پیشرفته (متاژنومیکس) به منظور بررسی دقیق تر اتیولوژی بیماری، ضروری به نظر می رسد. توصیه می شود در توسعه باغات جدید از پایه نارنج بجای بکرایی استفاده شود. تغذیه و آبیاری بهینه، عدم جابجایی قطره چکان ها در فصل تابستان، انجام عملیات مناسب جهت پیشگیری و کنترل بیماری های نماتد و پوسیدگی ریشه، خودداری از ایجاد هرگونه تنش در گیاه و هرس مناسب از جمله اقداماتی است که برای مدیریت عارضه زوال درختان مرکبات در جنوب استان کرمان توصیه می شود. کلمات کلیدی: مرکبات، زوال، جنوب کرمان، ریشه، آبیاری