شناسایی گونه ها و نژادهای نماتد مولد گره ریشه ‭(Meloidogyne spp.) ‬روی کدوییان در منطقه سیستان

از جمله مهمترین تولیدات گیاهی منطقه سیستان می توان به محصولات جالیزی ( کدوییان) اشاره نمود که سطح وسیعی از اراضی کشاورزی را در این استان به خود اختصاص داده اند ( حدود ‮‭000.10‬ هکتار). بیماری های گیاهی هر ساله خسارت فراوانی را به این محصولات وارد نموده و منجر به کاهش شدید محصول می گردند. یکی از مهمترین نماتدهای بیماری زای گیاهی که باعث تخریب و از بین رفتن گیاهان جالیزی در منطقه سیستان می شود نماتد مولد گره ریشه می باشد. طبق مشاهدات مقدماتی بعمل آمده مشخص گردید که این نماتد گسترش وسیعی در سطح استان داشته و خسارت آن در بعضی مناطق قابل ملاحظه و اقتصادی می باشد. این پروژه به منظور بررسی بیماری حاصل از نماتد مولد گره ریشه و شناسایی گونه ها و نژادهای این نماتد در صیفی جات غالب منطقه پیش بینی گردید. در طی سال ‮‭1381‬ از خاک و ریشه کدوییان دارای علایم بیماری در مناطق پنج گانه سیستان (شامل: شهرکی و نارویی، میانکنگ ی، شیب آب، پشت آب و مرکزی) نمونه برداری صورت گرفت که پس از انتقال به آزمایشگاه، مورد بررسی و جداسازی نماتد از خاک و ریشه کدوییان قرار گرفتند. همه اسلایدهای میکروسکوپی تهیه شده از شبکه کوتیکولی انتهای بدن نماتدهای جداسازی شده پس از بررسی های دقیق میکروسکوپی بعنوان گونه ‭Meloidogyne javanica ‬تشخیص داده شدند و تنها 2 نمونه اسلاید تهیه شده بعنوان گونه ‭M. incognita ‬تعیین گردیدند. در سال دوم اجرای این طرح (سال ‮‭1382‬) نیز همانند سال اول از خاک و ریشه کدوییان آلوده در مناطق مختلف سیستان نمونه برداری صورت پذیرفت و پس از انتقال به بخش نماتد شناسی موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی، به تدریج مورد بررسی آزمایشگاهی قرار گرفت. نماتدها از طریق روشهای معمول از خاک و ریشه جدا سازی گردید و پس از فیکس کردن نماتد، اسلایدهای میکروسکوپی دایم از آنها تهیه گردید. سپس این نمونه های میکروسکوپی بدقت مورد مشاهده و شناسایی قرار گرفتند و در موارد مشکوک، تایید گونه نماتدها توسط جناب آقای دکتر حسینی نژاد، دکتر خیری و خانم دکتر تنها معافی صورت گرفت. همانند سال اول کلیه اسلایدهای میکروسکوپی تهیه شده به عنوان گونه ‭M. javanica ‬شناسایی گردید و در نتیجه به عنوان گونه غالب و مهم منطقه معرفی گردید. تنها سه اسلاید میکروسکوپی مشکوک مشاهده شد که برای شناسایی دقیق روی بوته گوجه فرنگی تلقیح گردید و پس از تکثیر، دوباره مراحل جداسازی و تهیه اسلاید میکروسکوپی صورت گرفت که با این وجود هم شناسایی دقیق و صددرصد گونه مشکل بنظر می آمد و با گونه های دیگری که قبلا در ایران مورد شناسایی قرار گرفته بود همخوانی نداشت و لذا نیازمند بررسی های دقیق تر مولکولی و مقایسه با سایر گونه های جهانی می باشد که مستلزم زمان، منابع و امکانات بیشتر بوده و مطمینا در آینده دنبال خواهد شد. بنابر این گونه ‭M. javanica ‬به عنوان گونه غالب و بسیار با اهمیت منطقه طی این دو سال شناسایی گردید که دارای پراکنش و جمعیت بسیار بالا در منطقه می باشد به طوری که کمتر مزرعه ای بدون ردپای این نماتد در منطقه پیدا گردید و در نتیجه لزوم اجرای پروژه های تحقیقاتی در زمینه کنترل و مدیریت این بیماری بسیار مهم جهانی کاملا ضروری به نظر می رسد. واژه های کلیدی: نماتد، گره، ‭Meloidogyne‬، شناسایی، گونه، کدوییان، سیستان.