بررسی پایداری عملکرد و سازگاری به کشت پاییزه در ارقام و لاین های نخود سفید دیم (گزارش منطقه ای مراغه)

به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ * محیط وانتخاب ارقام پایدار و پرمحصول و متحمل به سرما، این بررسی با ‮‭14‬ ژنوتیپ نخود همراه با شاهد محلی جم، در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در4 تکرار و به مدت 3 سال زراعی (‮‭1388-91‬) درایستگاه مراغه مورد بررسی قرار گرفت. ژنوتیپ های مورد بررسی در طول زمستان ‮‭89 88‬، و ‮‭90‬ به ترتیب تحت تاثیر برودت طبیعی ‮‭8/5‬- ، ‮‭11‬- و ‮‭12‬- درجه سانتی گراد بدون پوشش برفی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب صفات نشان داد که بین ژنوتیپ ها از نظرصفات عملکرد دانه و عملکرد بیوماس، اختلاف آماری معنی دار%5) ( و از نظر سایر صفات (وزن صد دانه، ارتفاع بوته، تعداد روز تا گلدهی و رسیدگی، شاخص برداشت، درجه باردهی، تحمل به سرما، درصد مقاومت به سرما و تعداد بوته زنده مانده پس از سرما)، اختلاف آماری بسیار معنی دار %1) ( وجود داشت.مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها نشان داد که ژنوتیپ های شماره 6 ، 9 و 4 به ترتیب با ‮‭1017‬ ، ‮‭1013‬ و ‮‭977‬ کیلوگرم درهکتار، بیشترین عملکرد را به خود اختصاص دادند که نسبت به شاهد جم با متوسط عملکرد ‮‭973‬ کیلوگرم درهکتار افزایش عملکرد نشان دادند. بر اساس ضریب تغییرات عملکرد سه ساله، ژنوتیپ های شماره 1 و 9 به ترتیب با ‮‭36/8‬ و ‮‭37/5‬ کمترین ضریب تغییرات عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. همچنین بر اساس نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش غیرپارامتری رتبه بندی، کمترین میانگین رتبه ( ) مربوط به ژنوتیپ شماره 9 و برابر با ‮‭3/3‬ بود. کمترین انحراف معیار رتبه ‭(SDR) ‬را ژنوتیپ شماره ‮‭12‬ با مقدار عددی ‮‭0/47‬ به خود اختصاص داد و پس از آن ژنوتیپ های شماره 5 ، 2 و 9 قرار داشتند که انحراف معیار رتبه آنها به ترتیب برابر با ‮‭0/81‬ ، ‮‭0/94‬ و ‮‭1/7‬ بود. بررسی عملکرد ژنوتیپ ها با استفاده از پارامتر واریانس محیطی( ) نشان داد، که ژنوتیپ های ،‮‭2 1‬و 9 به ترتیب با مقادیر ‮‭0/103‬ ، ‮‭0/131‬ و ‮‭0/145‬ واریانس محیطی کمتری داشته و پایدارترین ژنوتیپ ها بودند. با توجه به کم بودن مقادیر عددی واریانس محیطی، ضریب تغییرات، همچنین میانگین و انحراف معیار رتبه، جمع بندی نتایج حاصل از سه روش واریانس محیطی، ضریب تغییرات و رتبه بندی، دلالت بر عملکرد بیشتر و نیز پایداری عملکرد ژنوتیپ شماره 9 در بین ژنوتیپ های مورد بررسی در این آزمایش بود. نتایج بررسی ژنوتیپ ها از نظر تحمل به سرما نشان داد، تقریبا تمامی لاین ها برودت ‮‭8/5‬- درجه سانتی گراد را به خوبی تحمل نمودند. با کاهش درجه حرارت، با توجه به شدت سرما و میزان حساسیت لاین ها نسبت به آن، لاین ها، خسارت متفاوتی را از دمای ‮‭12‬- درج ه سانتی گ راد متحمل گ ردیدند. به طوریک ه دراین دم ا ‭FLIP ‬‮‭84-00‬‭C ‬بیشترین مقاومت را نسبت به سرما از خود نشان داد. با توجه به نتایج 3 ساله ژنوتیپ شماره 9 با کد تحمل به سرمای 3 و با ‮‭74‬ درصد مقاومت به سرما به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ، دربین ژنوتیپ های تحت بررسی بود که برای کشت در مناطق نیمه سردسیر درکشت پاییزه قابل توصیه می باشد. واژه های کلیدی : کشت پاییزه، نخود، ‭Cicer arietinum ‬، تحمل به سرما، ژنوتیپ، پایداری