توسعه و بهینه سازی روش های نوین بهره برداری از سیلاب

ایران از نظر اقلیمی در ناحیه خشک و نیمه خشک جهان واقع شده است. در حدود ‮‭13‬ درصد از مساحت کشور دارای آب و هوای کوهستانی و سرد، ‮‭14‬ درصد دارای آب و هوای معتدل و حدود ‮‭73‬ درصد از مساحت کشور دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است. توزیع زمانی و مکانی بارش در کشور کاملا متغیر و غیر یکنواخت می باشد به طوریکه در حدود ‮‭90‬ درصد بارش کل کشور در فصول سرد و مرطوب سال و در مناطق شمال و غرب کشور و تنها ‮‭10‬ درصد بارش در فصول گرم و خشک سال و در مناطق مرکزی، جنوب و شرق کشور اتفاق می افتد و در حدود ‮‭52‬ درصد باران و برف سالانه کشور تنها در ‮‭25‬ درصد از سطح کشور ریزش می نماید که این مسیله پاره ای از مناطق کشور را با مشکل کم آبی و در آینده نزدیک با بحران آب مواجه خواهد ساخت(2). سیل و خشکسالی از جمله حوادث غیر مترقبه ای است که ناشی از ویژگی های اقلیمی حاکم بر کشور میباشد. در اثر بروز این دو پدیده (بلای) طبیعی همه ساله خسارات وسیعی به بار می آید. وزارت کشور خسارات ناشی از سیل را سالیانه ‮‭100‬ میلیارد ریال اعلام می کند. این میزان خسارت شامل خسارات وارده به منابع ریستی از جمله فرسایش خاک و نابودی پوشش گیاهی نمی گردد. خسارات مذکور بر اساس ارزیابی های انجام گرفته توسط معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازندگی بالغ بر ‮‭3000‬ میلیارد ریال در سال می باشد. به عبارتی مجموع خسارات ناشی از سیلاب ها به ‮‭4000‬ میلیارد ریال در سال بالغ می شود. اگرچه خسارات خشکسالی بیش از خسارات سیل است، اما تا کنون تلاش متمرکزی برای برآورد خسارات ناشی از این پدیده به عمل نیامده است. آمار منتشرشده، خسارات ناشی از خشکسالی در سال ‮‭1378‬ را بالغ بر ‮‭10000‬ میلیارد ریال اعلام نموده است(1). بروز بلایای طبیعی ناشی از ویژگی های اقلیم حاکم بر گستره کشور از یکسو و رشد سریع جمعیت و افزایش نیاز به مواد غذایی، تخریب منابع آب و خاک، نابسامانی محیط زیست و توسعه مناطق بیابانی را سبب شده است. تامین آب و بهره برداری بهینه از این عنصر حیاتی، به منظور مقابله با روند تخریب و پیشگیری از گسترش بیابان، ضرورتی اجتناب ناپذیر است. در این راستا بی شک پایداری شیوه های کارآمد علاوه بر رعایت اصول علمی و کاربرد روش های متناسب با شرایط زمان و مکان، منوط به مشارکت همه جانبه مردم است تا بتوان از میان گزینه های متفاوت تامین آب، امکان بهره گیری از کلیه توان های طبیعی و مردمی را فراهم آورد و در جهانی که از آب به عنوان جنگ افزار و مهمترین عامل توسعه یاد می شود، اتخاذ راهبردهای کارامد با صرف حداقل هزینه و کمترین زیان های زیست محیطی برای دستیابی به اهدافی چند جانبه امری اجتناب ناپذیر است. در مناطق خشک و نیمه خشک که ریزشهای جوی ضمن ناچیز بودن دارای پراکنش نامتناسب نیز می باشد، حجم قابل توجهی از رواناب تولیدی به صورت تندآب ها و جریان های سیلابی از دسترس خارج می شود. در چنین شرایطی بهره برداری از سیلاب ها کلید حل مسایل کم آبی قلمداد می شود.