بررسی حد بهره برداری مجاز گونه های مهم مرتعی در مراتع نمونه پنج منطقه رویشی ایران (آذربایجان غربی- ارتفاعات ارومیه - قره باغ)

نبود اطلاعات کافی در زمینه حد بهره برداری مجاز گونه های مرتعی کشور و یا برداشت نسبی از گیاهان مرتع که بالاتر از آن موجب خسارت به گیاه می شود یکی از مهم ترین چالش های مدیریت مرتع در کشور است. علیرغم اینکه این موضوع در بسیاری از کشورهای دیگر سال هاست که حل شده است اما در کشور ما هنوز برای نمونه حتی حد بهره برداری مجاز یک گونه از هزاران گونه مرتعی کشور تعیین نشده است. حد بهره برداری مجازاز گیاهان مرتعی درشرایط آب وهوا های متفاوت ،خاک های با حاصلخیزی متفاوت و ماه های مختلف فصل چرا و در درجات مختلف سلامت مرتع بسیار متغییر می باشد. هدف از اجرای این طرح تعیین حد بهره برداری مجاز گونه های مرتعی و یا برداشت نسبتی از گیاهان مرتعی که برداشت بالاتر از آن موجب خسارت به گیاهان می شود، می باشد. این پروژه درمرتع ارتفاعات قره باغ ارومیه بمدت 4 سال انجام گردید. در این سایت 5 گونه مهم مرتعی انتخاب شد. در آغاز فصل چرا، از هر گونه‮‭40‬ پایه یکسان انتخاب و باپیکه چوبی شماره دار که درکنارهر پایه نصب شد، علامت گذاری گردید. این پایه ها درطول 4 سال اجرای طرح ثابت بوده واز چرا محفوظ می مانند. از‮‭40‬ پایه انتخابی برای هر گونه، ‮‭10‬ پایه اول بعنوان تیمار شاهد یا بدون برداشت، ‮‭10‬پایه دوم بعنوان تیمار ‮‭25‬ درصدبرداشت، ‮‭10‬ پایه سوم بعنوان تیمار‮‭50‬ درصدبرداشت و‮‭10‬ پایه چهارم بعنوان تیمار‮‭75‬ درصد برداشت مورد بررسی قرار گرفت. هر پایه در هر تیمار بعنوان یک تکرار بوده و بنابراین در هر مرحله از برداشت، علوفه برداشت شده مربوط به آن در پاکت جداگانه ای قرار گرفت و پس از خشک شدن توزین گردید. نتایج حاصل در قالب طرح اسپلیت پلات در زمان در چهار سال ‮‭1386‬ تا ‮‭1389‬ در نرم افزارهای ‭SAS‬و ‭IRRISTAT ‬مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که اثر سال، شدتصهای مختلف برداشت و اثر متقابل سال و شدت های مختلف برداشت بر روی تولید علوفه و شادابی گونه ها در سطح یک درصد معنی دار است. تیمار شاهد با شدت برداشت ‮‭25‬ درصد از لحاظ آماری اختلاف معنی داری ندارند. مقایسه دو شدت برداشت ‮‭25‬ و ‮‭50‬ درصد نیز حاکی از عدم اختلاف معنی دار بین این دو تیمار میصباشد. با افزایش شدت برداشت به میزان ‮‭50‬ و ‮‭75‬ درصد میانگین تولید به طور معنی داری نسبت به شاهد کاهش یافت. میانگین تولید و شادابی از سال ‮‭1386‬ تا سال ‮‭1389‬ روند نزولی داشته است، که علت این امر کاهش شدید میانگین تولید و شادابی در شدت برداشت ‮‭75‬ درصد بوده است. سایر تیمارهای شاهد، ،‮‭50 25‬ درصد، در طول این 4 سال روند تقریبا یکسانی داشتند. بای پلات اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین تولید نشان داد که تیمار ‮‭75‬ درصد دارای کمترین میزان تولید و پایداری و تیمار ‮‭50‬ درصد دارای بیشترین پایداری میصباشد و میزان تولید آن از میانگین تولید بیشتر است. با توجه به نتایج بدست آمده میتوان شدت برداشت ‮‭50‬ درصد را برای تمامی گونه ها درنظر گرفت که شادابی و سلامت گیاه نیز در طول سالیان متمادی حفظ گردد. واژه های کلیدی: حد بهره برداری مجاز ، تقلید چرا، گونه های مرتعی ، مراتع نمونه ، مناطق رویشی.