بررسی و تحقیق در زمینه اثر مینرالیزاسیون و زون های آلتراسیون بر منابع آب و خاک در خروجی حوزه قره سو (استان اردبیل)

آلودگی منابع خاک، آب و گیاه به عناصر فلزی و غیرفلزی یکی از مشکلات اصلی محیط زیست میصباشد. منشاصهای غیر متمرکز یکی از مهمترین منابع آلوده کننده هستند که در آنصها عناصر مختلف فلزی و غیر فلزی در اثر هوازدگی سنگصها در محیط پراکنده میصشوند. در این مناطق آزاد سازی، تمرکز و تخلیه برخی از عناصر فلزی و غیر فلزی باعث ایجاد آلودگی در منابع خاک، آب و گیاه شده و در نهایت چرخه زیستی را نیز آلوده میصسازد. از آنجا که زون قره داغ- طارم به عنوان یک زون متالوژن مطرح بوده و بخشی از آذربایجان را نیز در بر میصگیرد و در برخی از مناطق آن نیز فعالیتصهای معدنی وسیعی انجام گرفته و در حال انجام نیز میصباشد، بنابراین تحقیق در زمینه امکان آلودگی منابع زیست محیطی این گونه مناطق به عناصر سمی و همچنین محدودیتصهای بوجود آمده در اثر تمرکز این عناصر در منابع مختلف ضروری به نظر میصرسد. لذا محدوهصی شمال غرب مشگین شهر (منطقه دوست بیگلو) در محل خروجی حوزه قره سو، به عنوان یکی از مناطق معدنی این زون، جهت شناخت محدویتصهای بوجود آمده در منابع خاک، آب و گیاه انتخاب شد؛ و نمونهصهای مختلف خاک، آب و گیاه جمع آوری شده به روش ‭ICP ‬آنالیز عنصری شدند. غلظت عناصر به دست آمده با مقادیر استاندارد و قراردادی ارایه شده توسط موسسات بین المللی ارایه کننده با مقادیر رهنمود مورد مقایسه قرار گرفت و میزان آلودگی نمونهصها ارزیابی شد. جهت تعیین شدت آلودگی خاک و گیاه در منطقه، شاخص آلودگی، فاکتور غنی سازی و ضریب تجمع زیستی یا بیولوژیکی محاسبه شد. به منظور تعیین محل اختلافات در نمونهصهای خاک، از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین به روش‭t ‬و دانکن و جهت گروه بندی نتایج نیز از روش فاکتور و خوشه بندی استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان میصداد که آلودگی خاکصها به عناصر طلا، باریم، بریلیوم، آهن، وانادیوم، گوگرد، مس، مولیبدن، آنتیموان و تالیم شدید بوده و غلظت عناصری مانند آلومینیوم، آرسنیک، سرب و روی نیز نسبتا بالاست. در برخی از خاکصهای منطقه، غلظت کروم، منگنز، جیوه و کبالت نیز نگران کننده است. همچنین در این خاکصها نیکل، قلع، کادمیوم و سلنیوم غلظتی کمتر از حد مجاز دارند. بر مبنای شاخص آلودگی، خاک روی سنگصهای آذرین خروجی فاقد آلودگی بوده، و در مقابل آن، ‮‭19/4‬ تا ‮‭66/7‬ درصد از خاکصهای مناطق کانیصسازی و دگرسان شده آلوده به عناصر فلزی سمی هستند. بررسی پروفیلصهای خاک نشان میصدهد که غلظت عناصر آهن، منگنز، مس، روی، سلنیوم، و تا حدودی کبالت و مولیبدن در افقصهای زیرین خاک بالا بوده اما عناصر آلومینیوم، کادمیوم، آنتیموان، کروم، آرسنیک و نیکل غلظت پایینی دارند. غلظت بالای برخی عناصر در افق سطحی ممکن است به دلیل تجمع مواد آلی و یا کانیصهای فلزی باشد. براساس فاکتور تجمع زیستی و همچنین ضرایب انتقال عناصر از خاک به گیاه، در گونه ‭Senecio vulgaris (‬زلف پیر) بیشترین تجمع زیستی در عناصر کروم، آهن، آلومینیوم، مولیبدن، سرب، آنتیموان، بریلیوم، وانادیوم، نیکل، و کادمیوم، در گونه گیاهی ‭Alyssum minus (‬قدومه) در عناصر باریم، آرسنیک، مس، کروم، باریوم، و روی، در گونه ‭Bromus tomentulus (‬علف چمنی) در عناصر منگنز، آهن، گوگرد و مولیبدن، در ‭Medicago sativa (‬یونجه) در عناصر کبالت، سرب و آنتیموان و در ‭Artemisia sieberi (‬درمنه یا یوشان) نیز در عنصر کبالت مشاهده میصشود. آب های زیرزمینی منطقه عمدتا سولفاته، منیزیمی و کلسیمی بوده و با تشدید دگرسانی میزان قلیاییصهای خاکی و اسیدیصهای قوی نیز افزایش میصیابد. میزان سختی کل در مناطق دگرسان عموما بالا است و این در حالی است که آبصهای سطحی رودخانه ای، چشمه ها و چاهصهای دور از زون های دگرسان واجد سختی کل در حد استاندارد اعلام شده می باشند. اغلب آبصهای مناطق کانیصسازی و دگرسان شده در زمره آبصهای نامطلوب و بد شناخته شده و جهت شرب و کشاورزی نیز مضرر می باشند. میزان کلرید در نمونه های آب عموما زیر حد مجاز است. در برخی از نمونهصهای آب زیر زمینی میزان ‭TDS‬نه فقط از حد مجاز بسیار بالاتر است بلکه از حد عیار مسمومیت صزا نیز فراتر میصباشد. تمرکز بیش از حد استاندارد و مجاز برخی از عناصر سمی و بیماریصزا در منابع خاک، آب و گیاه این منطقه نگران کننده است، چرا که این آبصها علاوه بر این که به عنوان آب شرب اهالی و دامصها مورد استفاده قرار میصگیرد، بلکه آبیاری باغات و زمین های زراعی نیز با آن صورت می گیرد. لذا گسترش بیماریصهای مختلف مانند بیماریصهای پوستی، کبد، مسمومیت و همچنین سرطان را در منطقه میصتوان با آلودگی آبص و گیاهان مرتبط دانست. بنابراین جهت ممانعت از بدتر شدن وضعیت باید عملیاتصهای اصلاحی به اجرا در آمده و اقدام فوری جهت تصفیه آبصهای آشامیدنی اهالی صورت گیرد. واژه های کلیدی: آلودگی خاک، آب، گیاه، محیط زیست، کانی سازی، دگرسانی، مشگین شهر و قره داغ