جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، تقابل راهبردی و راهبردهای متقابل

جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، تقابل راهبردی و راهبردهای متقابل سیاست تقابلی رژیم صهیونیستی و جمهوری اسلامی ایران همواره از سوی طرفین دنبال شده است. با وجود این، در تبیین راهبردهای متقابل این دو، بدون توجه به سیر تاریخی و شرایط هر دوره، کلی گویی و حتی ابعاد شعاری در اولویت قرار داشته است. با توجه به ضرورت شناخت جامع نگرانه راهبردهای این رژیم به ویژه با توجه به سیر تحولات عرصه خارجی همچون برجام و استفاده از نقاط قوت و ضعف این راهبردها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مقاله حاضر این پرسش را مطرح می کند که از آغاز انقلاب تاکنون، رژیم صهیونیستی چه راهبرد یا راهبردهایی در قبال جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده و در مقابل، ایران چه راهبردهایی را در پیش گرفته است؟ فرضیه مقاله آن است که رژیم صهیونیستی تاکنون سیاست های خود را در قالب چهار راهبرد به پیش برده که از تلاش برای همکاری جویی تا ستیزه جویی فعالانه را شامل شده است و جمهوری اسلامی ایران نیز در مقابل، دو راهبرد مشخص برای مقابله با این رژیم را در پیش گرفته است.

در مقدمه این مقاله آمده است: مناسبات ایران و رژیم صهیونیستی را باید با نقطه عطف انقلاب اسلامی ایران به دو دوره قبل از انقلاب و بعد از انقلاب تقسیم کرد که با فراز و نشیب های سیاسی همراه بوده است. اولین مواجهه ایران با رژیم صهیونیستی مربوط به طرح تقسیم فلسطین در سال 1326 بود. در این سال کمیسیون ویژه مسیله فلسطین در سازمان ملل متحد تشکیل شد تا موضوع فلسطین و اسراییل را مورد بررسی قرار دهد. نخستین موضع گیری ایران در قبال فلسطین در همین کمیسیون روی داد که به موجب آن سفیر کبیر ایران در آمریکا و نماینده دایم ایران در سازمان ملل متحد با طرح تقسیم فلسطین مخالفت کرد. از دیدگاه ایران، تقسیم فلسطین به معنای آتش افروزی در خاورمیانه بود و می بایست به هر طریق ممکن از عملی شدن این طرح جلوگیری و یک دولت ایتلاف عربی- یهودی ایجاد می شد. با وجود موضع مخالف ایران در مقابل رژیم صهیونیستی در سازمان ملل، شکاف با عرب ها به ویژه جمال عبدالناصر و بلندپروازی های محمدرضا پهلوی در کنار امتیازات اقتصادی، شاه را به سمت تغییر سیاست های ضداسراییلی پیش برد. وی تصمیم گرفت که با بهانه «حفظ منافع ایرانیان مقیم فلسطین و لزوم مطالعه از نزدیک امور جاریه دولت جدیدالتاسیس اسراییل»، شناسایی بالفعل این رژیم را در دستور کار قرار دهد. بدین ترتیب در روزهای زمستان 1328، محمد ساعد مراغه ای نخست وزیر ایران با انتشار بیانیه ای شناسایی دوفاکتوی اسراییل را اعلام کرد. هرچند موضع جدید ایران با مخالفت های داخلی و منطقه ای مواجه شد اما ساختار سیاسی وقت، بدون توجه به آن ها نزدیکی با اسراییل را تداوم بخشید به گونه ای که حتی روابط سرد اعراب و دعوت جمال عبدالناصر رییس جمهور مصر برای قطع روابط کشورهای عربی با ایران نیز نتوانست در تصمیم محمدرضا پهلوی خللی ایجاد کند. بااین حال در دولت مصدق، روابط ایران با رژیم اسراییل قطع شد. دولت مصدق دفتر نمایندگی ایران در این رژیم را تعطیل کرد و رضا صفی نیا نماینده فوق العاده و وزیر مختار دولت شاهنشاهی در اسراییل را بازگرداند. از آن پس، منافع مربوط به اتباع ایران در رژیم اسراییل و حفظ منافع ایران به ترکیه واگذار شد. این وضعیت تا پایان عمر دولت مصدق استمرار داشت. بعد از سقوط دولت دکتر مصدق و انتصاب فضل الله زاهدی به سمت نخست وزیری، برقراری مجدد روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اسراییل در دستور کار دولت زاهدی قرار گرفت. (تقی پور، 1390: 305-307) سرعت بهبود روابط طرفین به گونه ای بود که 10 سال پس از موضع مخالف ایران، مناسبات طرفین به حوزه های اطلاعاتی و امنیتی نیز کشیده شد. در اوایل سال 1957م/1336ش شاه از سپهبد بختیار نخستین رییس ساواک، خواست تا مراتب علاقمندی ایران را در خصوص همکاری اطلاعاتی با اسراییل به مقامات آن کشور اعلام کند. به همین منظور بختیار مسافرتی به این رژیم کرد و در آنجا ملاقاتی با ایسر هارل رییس سازمان موساد به عمل آورد. هارل یکی از همکاران خود به نام یعقوب کاروز را که رییس ایستگاه موساد در پاریس بود، به بختیار معرفی کرد. از آن پس تمامی ارتباطات با ایران به وسیله کاروز انجام می گرفت. وی پس از ملاقات های متعدد با بختیار به تهران دعوت شد و در نهایت مراودات مزبور به افتتاح یک موسسه بازرگانی وابسته در تهران در سال 1958 انجامید که سال ها به تمامی فعالیت های اسراییل در ایران رسما پوشش می داد. تمایل شاه برای گسترش روابط امنیتی و اطلاعاتی با رژیم اسراییل، به چند دلیل عمده صورت گرفت. نخست اینکه شاه و مشاوران وی به این نتیجه رسیدند که به منظور حفظ روابط ایران و اسراییل، سرویس های اطلاعاتی هر دو کشور باید این روابط را اداره و کنترل کند. به عقیده شاه روابط آشکار دیپلماتیک بین دو کشور به نفع ایران نبود و بهترین راه برای حفظ و اطمینان از روابط پنهانی این بود که وظیفه انجام ارتباط با اسراییل به ساواک واگذار شود. دوم، شاه و افسران ساواک بر این عقیده بودند که سازمان سیا تمرکز خود را بر رقابت با کا.گ.ب قرار داده و شکل گیری و فعالیت آن سازمان در زمینه جنگ سرد بوده است. بنابراین چیزی که کارآموزان ساواک نیاز داشتند و شاه نیز آن را تایید می کرد، فعالیت در سطح منطقه ای برای جمع آوری اطلاعات و عملیات ضدجاسوسی بود؛ به ویژه با توجه به تهدیدات انقلابیون عرب نسبت به رژیم شاه، موساد با ارایه تجربیات وسیعش در خاورمیانه، کامل ترین و بهترین همکار برای ساواک محسوب می شد. سوم اینکه چند تن از روسای بخش های مختلف ساواک از آموزش کادر ساواک به وسیله سیا ناراضی بودند. در نهایت، افسران ساواک معتقد بودند که مهارت های فنی که موساد در اختیار آن ها خواهد گذاشت، در کار آن ها در برابر مخالفان داخلی و خارجی شاه بسیار ارزشمندتر از هر سازمان اطلاعاتی دیگر است. (ولایتی، 1380: 204) روابط نزدیک ایران و رژیم صهیونیستی با وقوع انقلاب اسلامی وارد یکی دیگر از مراحل مهم خود شد. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، حمایت از مردم فلسطین و مبارزه جدی و مستمر علیه صهیونیسم از اهمیت و جایگاه ویژه ای در نظام جمهوری اسلامی برخوردار شد. رژیم صهیونیستی مهم ترین «دگر» هویتی جمهوری اسلامی بود که نه تنها در مقابل ایران بلکه در دیدگاه ایران انقلابی، در مقابل تمام «ملل مسلمان و مستضعف جهان» و «حرکت ها و نهضت های آزادی بخش»، قرار داشت. بر همین اساس رژیم صهیونیستی مهم ترین دشمن جمهوری اسلامی ایران از آغاز انقلاب تاکنون بوده و سیاست تقابلی با این رژیم همواره از سوی دولت های جمهوری اسلامی ایران دنبال شده است. در مقابل، رژیم اسراییل نیز از دشمنی با جمهوری اسلامی از آغاز تاکنون فروگذار نبوده و سیاست های منطقه ای و بین المللی آن همواره یکی از موانع ایران در دستیابی به اهداف خود بوده است. این مسیله در سال های اخیر و با تحولاتی همچون روند مذاکرات هسته ای و نیز حضور نیروهای ایرانی در خاک سوریه برای مبارزه با داعش، نمود آشکار و ملموسی به خود گرفته است. با توجه به اینکه تاکنون راهبردهای متقابل رژیم اسراییل و جمهوری اسلامی ایران در قبال یکدیگر تبیین نشده است، مقاله حاضر این پرسش را مطرح می کند که از آغاز انقلاب تاکنون، رژیم صهیونیستی چه راهبرد یا راهبردهایی در قبال جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده و در مقابل، ایران چه راهبردهایی را در پیش گرفته است؟ یافته های این پژوهش ضمن تبیین راهبردهای طرفین، نقاط قوت و ضعف آن ها را نیز بازنمایی می کند که علاوه بر غنی سازی ادبیات مرتبط، دستاوردهای قابل ملاحظه ای را برای حوزه سیاست گذاری راهبردی در بر خواهد داشت.