بازنمایی امر نیمه‌خودآگاه در روایت از منظر روانکاوانه‌: بررسی شگرد جریان سیال ذهن در داستان کوتاه «فردا» اثر صادق هدایت

نقدهای اگزیستانسیالیستی و پساساختارگرایانه همواره از رویکردهای پرطرفدار در خوانش­ آثار صادق هدایت به شمار می­روند. برخی از منتقدان نیز با تبیین دلایلی، بر معناباختگی آثار هدایت صحه می­نهند که منجر به خوانشی هیچ­انگارانه از آثار این داستان­نویس می­گردد. پژوهش حاضر بر آن است با اتخاذ رویکردی روانکاوانه وضعیت ذهنی شخصیت­های داستان کوتاه «فردا» اثر هدایت را در سیر ساحت خودآگاه به نیمه­خودآگاه و همچنین بازنمایی امر نیمه­خودآگاه و ناخودآگاه را در روایت تشریح کند. در این پژوهش با اتکا بر نقش شگرد تک­گویی درونی به مثابۀ شکل ابتدایی جریان سیال ذهن به تحلیل روایت و سبک روایی داستان کوتاه «فردا» پرداخته می­شود. هدایت با تبعیت از جنبش نوگرایی، فرمی کاملاً نوآورانه را جایگزین سنّت روایت خطی و واقع­گرا در ادبیات معاصر فارسی می­کند. از شاخصه­های مهم در ادبیات داستانی می­توان به شگردهای نوین روایتی از قبیل تک­گویی درونی، جریان سیال ذهن، از هم­گسیختگی روایت، آمیختگی چندین زاویۀ دید متفاوت و سطوح مختلف زمانی اشاره نمود. داستان کوتاه مذکور که روایت شرح حال کارگر چاپخانه­ای ­است که جان خود را در اعتراضات کارگری از دست می­دهد نمونۀ بارزی از نخستین تلاش­های نوگرایانه در ادبیات داستانی معاصر فارسی است. روایت مهدی زاغی از حس و حال پیش از وقوع اتفاق و همچنین روایت غلام پس از انتشار خبر کشته شدن مهدی زاغی از همان ابتدا کشمکشی درونی را به نمایش می­گذارد که در اواخر داستان به صورت جریان سیال ذهن در ساحت ناخودآگاه غلام خاتمه می­یابد. 

Keywords:

جریان سیال ذهن , تک‌گویی درونی , روایت , ناخودآگاه , نیمه‌خودآگاه