بازنگری و منشأیابی ابزارهای ابسیدینی تپه علی کش، دشت دهلران

ابسیدین از سنگ‌های آتشفشانی است که به علت سرد شدن سریع به حالت شیشه ­ای درمی‌آید. محدود بودن منابع این سنگ در خاور نزدیک و قفقاز سبب شد تا پژوهشگران قادر باشند خصیصه ­های شیمیایی هر منبع را شناسایی کنند. مطالعات صورت گرفته از وجود نمونه‌هایی متفاوت از منابع شناخته‌شده در برخی محوطه‌ها است. از مهم‌ترین محوطه‌ها تپه علی کش در دشت دهلران است که نخستین مطالعات منشأیابی ابسیدین بر روی نمونه­ های به‌دست‌آمده از آن انجام‌شده است و همچنین از نخستین محوطه ­هایی است که نمونه ­هایی با منابع ناشناخته از آن گزارش شد. سه هدف عمده این پژوهش عبارت‌اند از: مطالعه نمونه ­های بیشتری از تپه علی کش تا شاید بتوانیم منابع بیشتری را نسبت به 3 منبع شناسایی‌شده در مطالعه رنفرو بر روی 7 نمونه ابزار ابسیدینی شناسایی کنیم، هدف دوم شناسایی منابع احتمالی خارج از منطقه قفقاز و آسیای صغیر با توجه به شناسایی منابع گوناگون و زیرگروه‌های جدید در قفقاز، آسیای صغیر، افغانستان و شبه‌جزیره عربستان است. هدف سوم ارزیابی وجود ابزارهایی با منبع ناشناخته در بین ابزارهای ابسیدینی علی کش است. در این پژوهش به کمک دستگاه فلورسانس اشعه ایکس به شناسایی منابع 21 نمونه به‌دست‌آمده از تعیین حریم و بررسی سطحی محوطه پرداخته شد. نتایج در آزمایشگاه باستان‌سنجی دانشگاه میسوری آمریکا آزمایش و با نتایج منابع منطقه قفقاز و آسیای صغیر مقایسه شد و نتایج آن در غالب نمودار پراکندگی عناصر به نمایش گذاشته شد. نتایج نشان می­دهد که تمام نمونه­ های علی­کش متعلق به منابع شناخته‌شده آسیای صغیر است. نتایج این پژوهش نشان داد که 2 نمونه از ابسیدین­ ها از نمرود/بینگول A (نمونه ­های 3 و 13)، 4 نمونه (نمونه ­های شماره 6، 9، 10 و 16) از میدان داغ و باقی 15 نمونه نیز متعلق به نمرود داغ B بوده است.  

Keywords:

Tapeh Ali Kosh , Obsidian , Provenance , XRF , Neolithic , علی‌کش , ابسیدین , تجارت و مبادلات , طیف‌نگاری فلورسانس اشعه ایکس پرتابل (pXRF) , نوسنگی