مطالعات گیاه‌باستان‌شناسی تپه طالب‌خان، سیستان، جنوب شرق ایران (2300-2500 ق.م)

در هزاره سوم قبل از میلاد، مناطق قابل سکونتِ بخش جنوبی دشت سیستان به اراضی دلتای رود بیابان (شاخۀ قدیمی و خشک‌شده رود هیرمند) منحصر می­شده است. شاخصه مهم و اصلی آن زمان فراوانی باران و برف در هندوکش و آب­های هیرمند بوده که از مجرای رود بیابان وارد دشت سیستان می­شده ­است. ازاین‌رو، شکل­گیری و پویایی استقرارهای این حوزه، همواره ناشی از نوسانات آبی رود هیرمند بوده و جابجایی و چرخش جریان­های آبی، همواره باعث بی­ثباتی و تغییر استقرارهای انسانی و محیط‌زیست بوده است. فاکتورهای محیطی و انسانی بدون شک درگذر زمان تغییرات چشم­گیری را در سیمای گیاهی دشت ایجاد نموده­اند. هدف اصلی این مقاله شناخت منابع گیاهی دشت سیستان بر اساس یافته­های گیاهی تپه طالب­خان و چگونگی استفاده ساکنین از این منابع در هزاره سوم پیش از میلاد است. مطالعات گیاه­باستان­شناسی کنونی، بر روی بقایای گیاهی به‌دست‌آمده از 25 نمونه نهشته گیاه باستان‌شناختی از فصل ششم کاوش­های باستان­شناختی در تپه طالب­خان انجام‌یافته ­است. این نمونه­ها مربوط به بسترهای باستان­شناختی گوناگون (که تاریخ آن­ها هزاره سوم پیش از میلاد، 2500-2300 ق.م است) مانند نهشته خاک، نهشته خاک و آوار، نهشته خاک و اندود ، نهشته خاک و خاکستر، آوار خشت، لایه خاکستر، خاک سوخته، اجاق، محتویات اجاق و کف هستند. نتایج حاصل از این مطالعات و همچنین شواهد گیاه­باستان­شناسی یافت شده در شهر سوخته بیانگر کاشت گیاهان زراعی گوناگون ازجمله گندم­های بدون پوشینه (گندم ایمر، گندم نان، گندم چماقی، گندم دانه مرغی)، جو با پوشینه و جو نودووم بدون پوشینه، عدس، ماشک، خلر، نخود سبز، کتان، انگور و کدوییان بوده که خود گواهی بر نوعی اقتصاد معیشتی بر پایه کشاورزی در بخش جنوبی دشت سیستان است. همچنین مطالعه بقایای زغال چوب نشان می­دهد که ساکنان تپه طالب­خان برای رفع نیازهای سوختی خویش از چوب گیاهان شور پسند و خشکی‌پسند مانند اسفناجیان  و گز که بافتی نرم و خاصیت شعله­وری سریع دارند، استفاده می­کرده­اند.

مطالعات گیاه‌باستان‌شناسی تپه طالب‌خان، سیستان، جنوب شرق ایران (2300-2500 ق.م) Keywords:

Archaeology , Archaeobotany , Bronze Age , Sistan plain , Tepe Taleb Khan , باستان‌شناسی , گیاه‌باستان‌شناسی , عصر مفرغ , دشت سیستان , تپه طالب‌خان