بررسی ساختار فرمی طرح ونقش قالی یک سرناظم استان فارس ازدوره قاجارتا معاصر

در حوزه­ی قالی­بافی مناطق روستایی و عشایری استان فارس طرح و نقش­های گوناگونی رایج می­باشد. یکی از نمونه طرح های معروف در این منطقه طرح «یک­سرناظم» است که در گذشته  مختص ایل قشقایی و طایفه کشکولی بوده، اما در حال حاضر بافت آن در دیگر مناطق استان فارس نیز رایج شده است. مشخصه­­ی اصلی این طرح و نقش، ساختار کلی و عناصر شاخص آن می­باشد که با تردیدهای بسیاری از سوی پژوهشگران در قالب­های محتوایی مختلفی قرار داده شده است. این طرح و نقش از سمت برخی از پژوهشگران در حوزه قالی­های محرابی و همچنین در قالب درگاهی که به سمت یک باغ گشوده شده، معرفی و مورد مطالعه قرار گرفته است. مساله اصلی و هدف مقاله در راستای سوالات مطرح شده، شناسایی ویژگی­های اصلی طرح یک­سرناظم و یافتن شاخصه­های اصلی این طرح و نقش در قالی های استان فارس و دسترسی به  میزان تغییر این طرح و نقش از دوره قاجار تا زمان حاضر می باشد. این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده که به شیوه کیفی عناصر شاخص و تشکیل دهنده قالی یک­سر­ناظم را در دو گروه قالی های قدیم و قالی های جدید مورد مطالعه، تجزیه و تحلیل قرار داده است. روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق به دو شیوه کتابخانه­­ای و میدانی می­باشد. بر اساس مطالعات انجام شده 50 نمونه قالی یک­سرناظم به عنوان جامعه آماری گردآوری گردیده است که به شکل هدفمند(غیر تصادفی) و بر اساس فراوانی­های موجود10 نمونه قالی قدیم و 10 نمونه قالی جدید به عنوان جامعه نمونه انتخاب گردیده و مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ساختارفرمی طرح و نقش و ویژگی­های شاخص شناسایی قالی یک­سر ناظم از دوره قاجار تا کنون دچار تغییراتی در فرم و نیز نگرش به محتوای این طرح گردیده است. این طرح و نقش بر گروه قالی های جدید با تنوع در کلیت ترکیب بندی و سادگی در فرم عناصر ظاهر گردیده و همچنین محل بافت آن از یک محدوده جغرافیایی خارج شده و در بیشتر مناطق استان فارس بافته می شود.

Keywords:

rug , design and pattern , Nazem pattern , Qajar era , contemporary period , Fars Province , قالی , طرح و نقش , طرح ناظم , دوره قاجار , دوره معاصر , استان فارس