روانکاوی شخصیّت ابن فارض در پرتو نظریّه ژاک لکان

متون ادبی بالقوّه دارای مضامینی هستند که آن مضامین با یک‌بار خواندن آشکار نخواهد شد. بکار گیری ابزارهای دیگر علوم، امکانی است برای راه یافتن به دستاوردهای جدید متنی و در این میان روانکاوی بیش از همه راه‌گشا است. «ژاک لکان» روان‌کاو فرانسوی در تحلیل شخصیّت‌ها و روایت‌های ادبی ما را به نتایج جالب توجّه‌ای می‌رساند. این مقاله، کوششی است در استفاده از نظریّۀ «ساختمان نفسانی انسان» لکان جهت تحلیل شخصیّت ابن فارض. لکان در این نظریّه وجود آدمی را به سه ساحت تقسیم می‌کند: «حیث خیالی» که همان دنیای جذّابیّت‌های ظاهری و فریبندگی با عملکرد پرده‌پوشی ضمیر ناآگاه است، «ساحت رمز و اشارت» ساحت آرزومندی آدمی است و «حیث واقع» که گویای آن است که ذات آدمی در ضمیر ناآگاه و در ماورای وجود او است و لکان به این ماوراء عنوان «غیر» می‌دهد. زندگی ابن فارض در طی انقلاب‌های روحی که بر وی عارض شده، چند دوره‌ای بوده است. پرسش اصلی این مقاله هم دقیقاً در همین نقطه شکل می‌گیرد: چگونه می‌توان با استفاده از نظریّۀ لکان تحوّل روحی ابن فارض را در ساختاری نظام‌مند توضیح داد. راهبرد تحقیقاتی این پژوهش بر اساس مبانی تئوریک نظریّۀ ژاک لکان و زندگی و اشعار ابن فارض است، از این‌رو ضمن تشریح نظریّۀ «ساختمان نفسانی انسان» به چگونگی زندگی و اشعار ابن فارض نیز استناد نموده و بر اساس این نظریه شخصیت ابن فارض را مورد روانکاوی قرار داده‌ایم. دستاورد این پژوهش نیز بیانگر مطابقت سیر تحولات و تکامل روانی ابن فارض، با نظریّۀ «ساختمان نفسانی انسان» لکان است.

Keywords:

ابن فارض , تحلیل شخصیّت , ژاک لکان , روانکاوی و ادبیّات