چهار بیت نویافته از رودکی در فرهنگ عجایب اللّغة : اصیل یا جعل؟

جستجو در سرچشمه­های شعر شاعران پیشگام و بازیابی آن­ها به­دلیل از بین رفتن بخشی از هویت فرهنگی در طول زمان، بسیار حائز اهمیت است. در میان این منابع، فرهنگ­های لغت همواره نقش بسزایی در بازیابی اشعار و ابیات پراکندۀ این شاعران به­ویژه رودکی سمرقندی داشته­اند. یکی از این فرهنگ­ها، فرهنگ لغتی فارسی به­فارسی به­نام عجایب­اللغه (تألیف درحدود اواخر نیمۀ اول یا اوایل دوم قرن دهم) از فردی به­نام ادیبی است. از این اثر تا کنون تنها یک دست­نویس در کتابخانۀ مجلس به­شمارۀ2192 به­دست آمده و مدبری نیز در سال1389 براساس همین تک­نسخه، فرهنگ را تصحیح و منتشر کرده­است. مؤلف در 92 مورد ابیاتی را به­نام رودکی آورده که دو مصرع و دو بیت از آن­ها مطابق بررسی نگارندگان در هیچ یک از فرهنگ­های دیگر نظیر لغت فرس، صحاح­الفرس، فرهنگ قواس و ... که به­احتمال زیاد منابع مورد استفادۀ مؤلف بوده­اند، دیده نمی­شوند. از آنجاکه مدبری مصحح این فرهنگ پیش از این به­بررسی مفصل این ابیات در تصحیح خود یا مقاله­ای مجزّا نپرداخته و نیز به­جهت اینکه این اثر تاکنون در هیچ­یک از چاپ­های دیوان رودکی از جمله نفیسی، میرزایف، شعار، امامی، هادی­زاده، قادر رستم و.... جزء منابع مصححان نبوده، ضروری بود این ابیات که با ظاهری تازه در فرهنگ دیده­ می­شوند، به­صورت ویژه بررسی شوند. ما پس از بررسی این چهار بیت و مطابقت آن با موازین سبک­شناسی و ضبط سایر منابع به­این نتیجه رسیدیم که هیچ­یک صلاحیت معرفی به­عنوان بیتی تازه از رودکی را ندارند و همگی ابیاتی برساختۀ ادیبی یا منابع مورد استفادۀ وی بوده­است.

Keywords:

فرهنگ عجایب اللغه , ادیبی , رودکی , تصحیح , نقد , ابیات تازه , ابیات برساخته