الگویابی میانوار در خانه‌های تاریخی گیلان

پژوهش حاضر با هدف تبیین الگوی فضایی «میانوار» در خانه‌های تاریخی گیلان، برای بازخوانی توانایی‌های نهفته آن در پاسخگویی به کارکردهای گوناگون و ازپی‌آن کالبدهای مختلف در گذر زمان بوده‌است. میانوار واسطی است که در میانه دو فضای دیگر، آن‌ها را به‌هم ربط داده و در دسترس یا دیدرس می‌سازد. ازاین‌رو این تبیین می‌تواند الگوهای ویژه‌ای از ساماندهی فضایی در این خانه‌ها را نشان دهد؛ و نقشی که میانوارها در برقراری روابط دیدرسی و دسترسی داشته‌اند را روشن سازد. فرضیه این پژوهش این بوده که میانوارها نقش بنیادی در ساماندهی فضایی خانه‌های سنتی داشته‌اند. گونه پژوهش، تفسیری‌تاریخی است؛ چراکه به کشف و تبیین روابط میانوارِ شماری خانه در گذشته می‌پردازد. دراین‌راستا در آغاز و در گام گردآوری اطلاعات، با روش گردآوری اسنادی و سپس روش مشاهده و پژوهش میدانی بر پایه نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، شماری از خانه تاریخی گیلان از دوره قاجار، پهلوی اول و دوم برگزیده می‌شوند. سپس همه گونه‌های میانوار در آن‌ها شناسایی شده و با رویکردی تحلیلی‌تفسیری در گستره کارکردی‌فضایی ارزیابی می‌شوند. آنگاه در گام داوری، با رویکردی تحلیلی‌قیاسی سه الگوی فضایی میانوار (ایوان، میاندر ورودی و میاندر میانی) بازشناسی شده و روابط کارکردی و از پی آن نقش میانوارها در ساماندهی فضایی خانه تبیین می‌گردد. دستاورد پژوهش این است که ایوان‌ها پرکاربردترین گونه میانوار در خانه‌های تاریخی گیلان بوده‌اند؛ و افزون بر دارا بودن شکل و ویژگی‌های کالبدی ویژه، سهمی مهم در دیدرسی و دسترسی میان اتاق‌ها و فضای بیرون داشته‌اند. در رده پس‌ازآن، دو میانوار دیگر، یعنی میاندر ورودی و میاندر میانی در خانه‌های تاریخی اهمیت داشته‌اند؛ که افزون بر ارتباط مستقیم با هم، با اتاق‌ها و مهمان‌خانه دارای بیشترین روابط بوده‌اند.  

Keywords:

Patterns of spatial arrangement , in-between space , middle space , Guilan houses , الگوی ساماندهی فضایی , میانوار , فضای میانی , خانه‌های گیلان.