بررسی و تحلیل بافت تاریخی روستای خویدک براساس گاهنگاری دوره‌های تاریخی

خویدک یکی از روستاهای تشکیل‌دهنده دهستان فهرج از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد است. این روستا آثار تاریخی زیادی را در دل خود دارد و از بافت نسبتاً منسجمی برخوردار است. این مقاله با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی قصد دارد بافت روستا را از دیدگاه تاریخی بررسی کرده و در کنار آن تأثیر عوامل اقلیمی بر شکل‎گیری بافت روستا را مطالعه کند. برهمین‌پایه مهم‌ترین سؤالاتی که در این مقاله مطرح شده‌اند عبارت‌اند از 1. روستای خویدک در چه دوره‎هایی شکل گرفته و توسعه یافته است؟ 2. براساس اطلاعات جمع‎آوری‎شده، وضعیت بافت تاریخی روستای خویدک چگونه است؟ متون محلی یزد روستای خویدک را مربوط به دوره ساسانی می­دانند شواهد باستان‌شناختی مرتبط با این دوران نیز در دشت­های اطراف روستا شناسایی شده است. همچنین قلعه تاریخی روستا را نیز به این دوره تاریخ‌گذاری کرده­اند. در کنار آن مسجد جامع قدیم قرار دارد که می‎تواند مربوط به دوران صدر اسلام باشد. در بررسی‌های باستان‌شناختی که در این روستا انجام گرفت تعداد دوازده خانه شناسایی گردید که به دوره آل‌مظفر تاریخ‌گذاری می‌شوند. می‌توان گفت که بافت روستا در قرون میانی اسلامی در محدوده‌ای حدفاصل حسینیه پایین تا حسینیه بالا قرار داشته است. اگرچه شواهد به‌دست‌آمده از دوره صفویه اندک است، ولی خانه‌های زیادی شناسایی شدند که در دوره‌های قاجار ساخته‌ شده‌اند. در این دوران روستا به حد نهایی گسترش خود رسیده بود. در دوران پهلوی و معاصر نیز برخی از خانه‌های تاریخی مرمت و نوسازی گردیده­اند. روستای خویدک دارای بافت تاریخی نسبتاً متراکمی است که در جهت شمال‎غربی ـ جنوب‎شرقی توسعه یافته است. خانه‎ها درون‌گرا بوده و از عناصری همچون حیاط مرکزی، صفه (تالار)، زیرزمین و خرداقلیم تشکیل شده‎اند. پوشش‎ها نیز اکثراً گنبدی و حجم زیادی از مصالح مورد استفاده بوم‎آورد بوده و در ساخت برخی از نمونه‎های اخیر، از مصالح مدرن استفاده شده است. درصد زیادی از خانه‎ها متروک شده که این امر اگرچه، در حفظ بافت تاریخی تا حدودی مؤثر بوده، ولی ادامه این روند می‎تواند تخریب بخش زیادی از بافت را به‌دنبال داشته باشد.        

Keywords:

Khavidak Village , Historical Texture , Chronology , Residential Architecture . , روستای خویدک , بافت تاریخی , گاهنگاری , معماری مسکونی.