جایگاه مضامین عرفانی در کتاب تأملات کلامیه ملامحمدحسن هردنگی

علم کلام یکی از علوم مهم اسلامی است که برای درک و فهم عقاید دین اسلام پدید آمده است. متکلمین در مناظرات و مباحث کلامی به منظور دفاع از عقاید خود و غلبه بر حریف، به دانش­ها، مهارت­ها و روش­های خاصی نیاز دارند. میان عرفان و علم کلام نیز پیوندی تنگاتنگ وجود دارد و برخی از متکلمان از قابلیت­های مضامین عرفانی برای دستیابی به اهداف دانش خویش بهره برده­اند. نحوه کاربست مضامین عرفانی در کلام، از جمله مباحث درخور توجهی است که کمتر بدان پرداخته شده است؛ از این­رو، انجام مطالعات موردی در این حوزه و بررسی کار متکلمینی که از این رویکرد بهره گرفته­اند، می­تواند در شناخت این رویکرد مفید فایده باشد. مقاله حاضر با تأکید بر یکی از آثار کلامی علمای شیعه (محمدحسن هردنگی) در نظر دارد که ضمن تحلیل و بررسی رویکردهای عرفانی و جایگاه آن در مباحث کلامی، شاخصه­های این رویکرد و نقش آن را در تلطیف و تأثیرگذاری مباحث کلامی مورد ارزیابی قرار دهد. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که هردنگی در کتاب خود (تأملات کلامیه) از این رویکرد به کرّات در مباحثی چون طرق معرفت، ذات و واجب­الوجود بهره برده و در کاربرد این مفاهیم، رویکرد کلامی- عرفانی و رویکرد تاریخی را با هم تلفیق کرده است. استنادات حدیثی، بویژه احادیثی که متضمن معانی عرفانی است نیز از ویژگی‌های سبکی مؤلف محسوب می­شود که در تلطیف و تفهیم مباحث کلامی بسیار مؤثر بوده است.

Keywords:

محمدحسن هردنگی , کلام , رویکرد عرفانی , تأملات کلامیه