تظاهر چندگانۀ موضوعات در زبان فارسی: بررسی نقش ”را“ و خوانش کلی در تناوب مکانی

پدیدۀ تظاهر موضوعات یک فعل به صورت­های گوناگون به نام تظاهر چندگانۀ موضوعات و یا تناوب موضوعی خوانده می‌شود. در این مقاله تناوب مکانی مورد بررسی قرار گرفته است. تناوب مکانی به این صورت تعریف می­شود که موضوعات برخی فعل­های مکانی مانند بار زدن در نحو به دو صورت تظاهر می­یابند. در گونۀ مکانی، موضوع مکانی به صورت موضوع غیرمستقیم و کنش­رو به صورت مفعول مستقیم همراه با ”را“ بیان می­شود؛ در حالی که در گونۀ مفعولی، موضوع مکانی به صورت مفعول مستقیم و کنش­رو به صورت موضوع غیرمستقیم ظاهر می­شود. مهمترین ویژگی تناوب مکانی در زبان­های مختلف وجود اثر کلی/جزئی است (اندرسون، 1971؛ بیورز، 2006). اثر کلی/جزئی به این معناست که چنانچه موضوع مکانی یا کنش­رو به صورت مفعول مستقیم بیان شود، دارای تعبیر کلی است در حالی که اگر به صورت موضوع غیرمستقیم بیان شود، می­تواند تعبیر کلی یا جزئی داشته باشد. در این مقاله با بررسی فعل­های تناوب مکانی و جملات حاوی فعل­های تناوبی نشان خواهیم داد فعل­هایی که در فارسی تناوب­ساز محسوب می­شوند، در آنچه گونۀ مفعولی خوانده می­شود، دارای اثر کلی نیستند. در این مقاله نویسنده گونۀ مفعولی در این فعل­ها را صرفاً نشان­دهندۀ تغییر زاویۀ توجه به سمت موضوع مکانی دانسته و به پیروی از دبیرمقدم (1992) معتقد است موضوع مکانی در گونۀ مفعولی اگرچه همراه با ”را“ ظاهر شده، مفعول محسوب نمی‌شود بلکه تبدیل به مبتدای ثانویه می­شود.  

Keywords:

تناوب موضوعی , تناوب مکانی , اثر کلی/جزئی , موضوع مکانی , کنش­رو