تحلیلی بر موانع فراروی جابه‌جایی پایتخت در ایران و ارائه راهکارهای بهینه

پایتخت به‌عنوان مهم‌ترین شهر هر کشور، نقشی اساسی در اداره کشور و زندگی ملت‌ها دارد. تا سال 2000 میلادی کشورهای زیادی اقدام به انتقال پایتخت کرده‌اند که هر کدام دلایل خاص خود را برای انتقال پایتخت دارند. در پاکستان، قزاقستان و ترکیه دلایل دفاعی مطرح گردید. درحالی‎که در بلیز این جابه‌جایی به دلیل بلایای طبیعی صورت گرفت. ایران کشوری است که بنا به دلایلی مانند ترافیک آلودگی هوا، زلزله‌خیز بودن و تمرکز جمعیت در شهر تهران، می‌کوشد تا پایتخت خود را انتقال دهد. جابه‌جایی پایتخت در ایران از دو منظر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ اول ساماندهی شهر تهران و تعادل‌‌بخشی به نظام شهری و منطقه‌ای کشور و دوم حفظ امنیت سیاسی کشور. ازاین‌رو هدف از نگارش این مقاله که با روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی نگاشته شده، شناسایی اصلی‌ترین موانع و چالش‌های فراروی جابه‌جایی پایتخت و ارائه راهکارهای بهینه در جهت رفع این موانع، مهم‌ترین هدف آن است. به همین منظور روش مقاله، با توجه به ماهیت نظری آن توصیفی- تحلیلی است و گردآوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و اسنادی انجام گرفته است. نتایج تحقیق برگرفته از جامعه آماری تحقیق که متخصصین علوم انسانی در حوزه‌های مرتبط با موضوع است، می‌باشد و حجم نمونه 100 نفر کارشناس است که از روش نمونه‌گیری گلوله برفی انتخاب شده‌اند و حاکی از آن است که عوامل مختلف امنیتی مانند: «به وقوع پیوستن نزاع‌های سیاسی بر سر تفویض قدرت و اختیارات و توزیع وزارتخانه‌ها در شهرهای مختلف»؛ «موفق نبودن انتقال پایتخت‌های دیگر در سایر نواحی جهان» ؛ «مقاومت مردم، جناح‌ها و گروه‌های سیاسی به دلایلی چون ترس از بیکاری، از دست دادن منافع و...» و «رابطه‌‌گرایی شدید سیاسی در واگذاری‌ها (اختیارات و منابع)» و... مؤلفه موانع دفاعی «موقعیت جغرافیایی مناسب پایتخت فعلی از نظر مرکزیت و دسترسی»؛ «تمرکز بالای نیروهای دفاعی و امنیتی در پایتخت و شناخت کافی نسبت به نقاط ضعف و قوت پایتخت هنگام بروز تهدید»؛ «آگاهی سیاسی بالای پایتخت‌نشینان و عکس‌العمل مناسب در مقابل فتنه‌های دشمن (داخلی و خارجی)»؛ «سیستم حمل‌ونقل سریع (مترو) جهت جابه‌جایی اضطراری و وجود پناهگاهی مناسب و امن در صورت لزوم» و... به ترتیب بیشترین اثر را در این مؤلفه داشته‌اند؛ بنابراین مهم‌ترین پیشنهاد و راهکار نویسندگان ساماندهی سیاسی فضا جهت تمرکززدایی از تهران، پراکنده ساختن وزارتخانه‌ها، ادارات و مراکز غیر ضروری در سطح کشور برای جلوگیری از ازدحام جمعیت در تهران است.

Keywords:

تهران , پایتخت , موانع جابه‌جایی پایتخت , مدل معادلات ساختاری , مدل تحلیل شبکه (ANP)