حکیم زلالی خوانساری و هنر ترکیب‌سازی

زبان فارسی جزو زبان‌های ترکیبی است. پیوستن واژه‌ های زبان به همدیگر با افزودن انواع وندها به واژه، یکی از شیوه‌ های متداول جهت ترکیب ‌سازی است. واژه‌ سازی، نشانة زایایی زبان و از مهم‌ ترین شیوه ‌های تداوم و پایداری آن به شمار می‌رود. زلالی خوانساری (1025 ه.ق)، از جمله شاعران برجستة سبک هندی است. وی به عنوان شاعری آگاه به اسرار کیمیاگری زبان، برای بیان مفاهیم هنری و ذهنی خویش از واژگان زبان سود جسته است تا ترکیباتی تازه را بیافریند. چنانکه ساخت ترکیب، به عنصر غالب در شعر او در آمده است. از همین رهگذر، بسامد بالای ترکیبات بدیع، نوا و آهنگ خاصّ ترکیبات، زبان استوار و نیز تخیّل قوی و گنجاندن همة این موارد در سیاق ترکیبات، در باروری و غنای شعر وی تأثیر فراوانی داشته است. در این پژوهش انواع ترکیب‌سازی‌های خلّاقانة اشعار زلالی خوانساری در ذیل سه بخش: مضامین فکری، ساختمان دستور زبان و بلاغت بررسی شده است. دستاوردهای پژوهش ناظر بر این است که زلالی با استفاده از خصوصیّت زایایی زبان و ویژگی ترکیب‌پذیری آن، کلمات و ترکیبات بی‌نظیری ساخته است. از میان انواع نو ترکیبات شاعر، ترکیبات اسمی، هم از لحاظ بلاغت و فصاحت و هم از لحاظ بدعت و تازگی از اهمیّت فراوانی برخوردار است.

Keywords:

حکیم زلالی خوانساری , دیوان اشعار , ترکیب‌سازی , ترکیبات اسمی