هویّت انسان در پنج‌گنج نظامی گنجوی

این پژوهش از نوع تحلیل محتواست که به تحلیل دیدگاه نظامی دربارة هویت فردی، اجتماعی و آرمانی انسان در پنج گنج می­پردازد. نظامی متفکّری آرمان‌گراست که شعر را در خدمت رهایی انسان از مدینة جاهله و دست یافتن به مدینة فاضله قرار داده است. پنج گنج، آیینة تمام‌نمای شخصیّت نظامی است که شاعر در آن غیر از جذبة عشق و زهد، متوجّه جلوه‌های گوناگون حیثیت و عظمت گوهر انسانی بوده است. او در سیمای قهرمانان قصّه‌هایش هویّت انسان آرمانی را به تصویر کشیده و از بازنمود واقع‌نمایانة ویژگی‌های هویّتی قهرمانان داستان‌هایش پرهیز کرده و بیشتر یک تیپ از افراد را در نظر گرفته است. تیپی که در معرفی آن‌ها، با برجسته‌سازی آرمانی، هر لحظه کمالی به کمالات قبلی‌ آنان می‌افزاید. در واقع او هر قهرمانی که خلق می‌کند؛ الگویی تازه، پیش روی انسان‌ها می‌گذارد؛ تا از سرنوشت آن‌ها عبرت بگیرند و به خودسازی بپردازند و در نهایت به کمال انسانی دست یابند. او علاوه بر نشان دادن هویّت فردی انسان‌، هویّت اجتماعی و آرمانی(الهی) او را نیز به تصویر کشیده است. در«پنج گنج» انسان کامل گاه هویّت دینی دارد، گاه حکیم است، و گاه انسان عاشقی است که عشق زمینی در او شکلی متعالی‌تری پیدا می‌کند، طوری که هویّت عارفانه به او می‌بخشد.

Keywords:

نظامی , پنج‌گنج , انسان , هویّت , آرمان‌گرایی , کمال‌طلبی