پایش گسترش و واکاوی پراکنش شهر زنجان در طول چهار دهه با تحلیلهای آماری و مکانی

پدیده پویای رشد شهری از نشانههای رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و همچنین افزایش اهمیت شهر است. مطالعات شهری و همچنین برنامهریزیهای آتی برای شهرسازی نیازمند دادههای فعلی و تاریخی مربوط به ادوار گذشته از شهر است. هدف از پژوهش حاضر مطالعه، بررسی و ارزیابی گسترش مکانی-زمانی شهر زنجان در پنج برهه زمانی به کمک سیستمهای اطلاعات جغرافیایی (GIS) و با بهکارگیری مدل آماری آنتروپی نسبی شانون است. در این پژوهش از عکسهای هوایی مربوط به سه دوره زمانی سال های ۱۳۵۲، ۱۳۶۱، ۱۳۷۷ و دو دوره تصاویر ماهواره ای ۱۳۸۷ و ۱۳۹۵ استفاده شد. پس از آمادهسازی اطلاعات مکانی مورد نیاز، سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تعیین میزان توسعه نواحی شهری و رشد شهرنشینی در زنجان ده جهت مختلف بهکار گرفته شد. فرضیه بهکاررفته برای تقسیمبندی نواحی در آنتروپی نسبی شانون، دید خوبی از رشد کلی شهر، جهت رشد شهر و رشد شهر در دورههای زمانی متفاوت ارائه میکند. براساس نتایج بهدستآمده از این تحقیق، شهر زنجان دارای پراکندگی افقی شدید نیست، چراکه میزان آنتروپی نسبی شانون محاسبهشده برای شهر از ۵/۰ تجاوز نکرده است. از سوی دیگر یکی از مهمترین نتایج بهدستآمده از این تحقیق این است که گسترش شهری در شهر زنجان از افزایش جمعیت پیشی گرفته است و به عبارت دیگر، افزایش سطح شهر فراتر از افزایش جمعیت بوده است. این خود موید پراکندهتر شدن تدریجی شهر است که معمولا در اثر ماشینی شدن شهرها اتفاق می‎افتد. با توجه به روند طولانیمدت بررسیشده در زنجان، نتایج بهدستآمده راهنمای خوبی برای مدلسازی فرایند پراکندگی افقی (اسپرال) شهری، درک عوامل شهرنشینی و پیشبینی الگوهای توسعه شهر در آینده است.

Keywords:

آنتروپی نسبی شانون , پراکندگی افقی شهری , سیستمهای اطلاعات جغرافیایی , شهر زنجان