بازتاب آموزه های نهج البلاغه در جرم شناسی علت شناختی

نگاه علت­شناسانه به رفتار مجرمانه، به دنبال شناسایی عوامل جرم­زا مورد توجه جرم­شناسان قرار گرفته است؛ برخی با رویکردی افراطی و به تبعیت از زیست­شناسی­جنایی، قائل به جبرگرایی زیستی در رفتار مجرمانه بوده و برخی با رویکردی تعادل­گرا با الهام از زیست­شناسی­اجتماعی، بزهکار را موجودی مختار اما با گرایش­های منحرفانه قلمداد کردهاند که تحت تاثیر شرایط محیطی، مرتکب جرم می­شود. بررسی مضامین مندرج در نهجالبلاغه نشان میدهد قرن­ها پیش از شکل­گیری جرم­شناسی علمی، سببشناسی رفتار مجرمانه به صورت همه­جانبه مورد توجه امیرالمومنین(ع) قرار داشته است؛ به گونه­ای که مجموعه­ای از عوامل جرم­زا را شناسایی و مفیدترین و کاربردی­ترین راهکارهای ریشه­یابی رفتارهای مجرمانه را ارائه­کرده­است. در این مقاله، با استفاده از روش اسنادی و تحلیل محتوا، عوامل جرم­زا از دیدگاه حضرت علی(ع) مورد بررسی قرار گرفته ­است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که جرم، معلول عوامل مختلفی است؛ چنانچه علت یا علل آن پدید آید، جرم ناخواسته رخ ­می­دهد. همچنین آموزه­های نهج­البلاغه هر چند بر نقش عوامل زیستی، روانی و اجتماعی به عنوان عوامل زمینه­ساز جرم تاکید می­کند؛ اما همواره انسان را در بینابین وادی جبر و اختیار تفسیر کرده و به هیچ روی از بزهکار به عنوان موجود اسیر سرنوشت محتوم خویش، یاد نکرده است. تحلیل این نگرش­ها می­تواند در ارائه نظریات جدید جرم­شناسی و راهکارهای نوین کاربردی پیشگیری از جرایم، مفید و موثر باشد.

Keywords:

نهجالبلاغه , علت شناسی جنایی , تمایل مجرمانه , علل زیستی , علل روانی , علل اجتماعی